ΝΕΑ ΗΛΕΙΑΚΑ (3)

Η σχολαστικότητα με την οποία περιγράφει ο Παυσανίας στο έργο του τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, μας δίνει τη δυνατότητα να εντοπίσουμε τους ισχυρούς δεσμούς αίματος μεταξύ περιοχών του ελληνικού κόσμου που χωρίζει μεγάλη απόσταση. Αν και προκαλούν εντύπωση στο σύγχρονο μελετητή, είναι προφανείς μέσα από τη διήγηση του μεγάλου περιηγητή οι δεσμοί μεταξύ της αρχικά ιωνικής Πελοποννήσου και της Μικρασιατικής Ιωνίας, όπως και μεταξύ της Αρκαδικής και της Ποντικής Τραπεζούντας. Δικαιολογείται έτσι ο ισχυρισμός ότι οι πρόσφυγες από τις αιματοβαμμένες πατρίδες πέραν του Αιγαίου ήρθαν και άπλωσαν νέες ρίζες στις πανάρχαιες κοιτίδες των προγόνων τους.





«... Κι ένας λαός πορεύκεται σ' Αδάμ την εξορίαν.
Και σην Ελλάδαν έρθαμεν, ρίζα ‘μουν προαιώνιον,
πατρίδα τη πατρίδας…» (Γιώργος Σαρακενίδης)

Η Αρκαδική Τραπεζούντα ήταν κώμη της Παρρασίας χώρας, περιοχής της αρχαίας Αρκαδίας στο λεκανοπέδιο της Μεγαλοπόλεως, στην αριστερή όχθη του Αλφειού και στους ανατολικούς πρόποδες του Λυκαίου όρους. Η θέση της εντοπίζεται κοντά στα χωριά Κυπαρίσσια και Μαυριά, όπου έχει ανασκαφεί το τείχος της. Λίγο ψηλότερα από τη θέση της αρχαίας Τραπεζούντας και πάνω από το σημερινό χωριό Ίσιωμα, κατά την αρχαιότητα υπήρχε περιοχή που ονομαζόταν Κρητέα. Στην περιοχή αυτή σύμφωνα με τη Μυθολογία η θεά Ρέα έφερε στον κόσμο το Δία και τον παρέδωσε βρέφος στις νύμφες Θεισόα, Νέδα και Αγνώ να τον αναθρέψουν, «ταις νύμφαις δε ονόματα υφ' ών τον Δία τραφήναι λέγουσι, τίθενται Θεισόαν και Νέδαν και Αγνώ» (Παυσανίου Αρκαδικά Η΄ 38, 2).

Ο Παυσανίας αναφέρει επίσης την ίδρυση και προέλευση του ονόματος της πόλεως από τον Τραπεζούντα, έναν από τους πενήντα γιους του Λυκάονος. Ο Τραπεζούς ήταν αδελφός του Ορχομενού, ιδρυτή του Αρκαδικού Ορχομενού και του Μεθυδρίου, στην περιοχή του οποίου ιδρύθηκε τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες η παλιά μας αρκαδική πατρίδα Βυτίνα.
Ένας άλλος μύθος που αναφέρει ο Απολλόδωρος, μας πληροφορεί ότι κάποτε ο Ζευς ντύθηκε φτωχικά ρούχα και επισκέφθηκε το παλάτι του Λυκάονος. Το γεύμα που του παρέθεσαν εκεί περιείχε κρέας ζώων ανακατεμένο με τις σάρκες ενός παιδιού που είχαν θυσιάσει. Ο θεός αηδιασμένος από το ανοσιούργημα ανέτρεψε το τραπέζι και σκότωσε με κεραυνούς το Λυκάονα και τους γιους του. Από τότε η περιοχή όπου διαδραματίσθηκε το επεισόδιο ονομάστηκε Τραπεζούς, από την ανατροπή του τραπεζιού.

Όταν ο Επαμεινώνδας ο Θηβαίος ίδρυσε τη Μεγαλόπολη ως ανάχωμα εναντίον των Λακεδαιμονίων και την εποίκισε με κατοίκους των Αρκαδικών πόλεων, οι Τραπεζούντιοι αρνήθηκαν να εγκατασταθούν σε αυτήν και αναγκάστηκαν, όσοι επέζησαν από το θυμό των Αρκάδων, να μεταναστεύσουν με πλοία στην Τραπεζούντα του Πόντου, η οποία είχε το ίδιο όνομα με την πόλη τους και είχε ιδρυθή από Ίωνες αποίκους το 756 π.Χ. Όταν ο Παυσανίας πέρασε από την περιοχή το 2ο μ.Χ. αιώνα, ήταν ήδη εγκαταλελειμμένη και ερειπωμένη.

.

.

Μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου (Του Βλάση Αγτζίδη, ιστορικού)

«Τραπεζούντιοι δε εκ Πελοποννήσου το παράπαν εξεχώρησαν αναπλεύσαντες ναυσίν εις τον πόντον συνοίκους εδέξαντο μητρόπολιν τάττοντες, και ομωνύμους οι Τραπεζούντα έχοντες την εν τω Ευξείνω.» (Παυσανίου Αρκαδικά). Η αναφορά αυτή του Παυσανία και η έκφραση «ες μητρόπολιν τάττοντες» έχει προκαλέσει σύγχυση στους ερευνητές, άλλοι εκ των οποίων θεωρούν την αρκαδική Τραπεζούντα ως μητρόπολη και άλλοι την ποντική. Η άποψη των πρώτων έρχεται σε άμεση αντίθεση με την μαρτυρία του Ξενοφώντα, ο οποίος αναφέρει την Τραπεζούντα ως ιωνική πόλη, αποικία της Σινώπης, η οποία με τη σειρά της είχε ιδρυθεί από την ιωνική Μίλητο.

Ο J. K. Fallmerayer ερμηνεύει τη συγκεκριμένη αναφορά στο πλαίσιο της ύπαρξης πανάρχαιων πρωτοελληνικών πληθυσμών στον Πόντο, οι οποίοι υπήρξαν μητρόπολη της αρκαδικής Τραπεζούντας: «Οι πρώτοι κάτοικοι της αρκαδικής Τραπεζούντας ήσαν αναμφίβολα μια αποικία που προήλθε από την ομώνυμη κολχική πόλη. Αυτή η αρκαδική Τραπεζούντα είχε διατηρήσει με αξιοθαύμαστο τρόπο την ανάμνηση και την αφοσίωσή της στην αρχική πατρίδα μέχρι την καταστροφή της νέας της πατρίδας. Είναι ενδεικτική η περίπτωση του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα που, στοχεύοντας στο σπάσιμο της δύναμης και της κυριαρχίας των Σπαρτιατών στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να πείσει τους Αρκάδες να αποδεχτούν ένα νέο πολιτικό σύστημα, που για να πετύχει θα έπρεπε όλες οι σκόρπιες φυλές εκείνου του λαού των Άλπεων να ενωθούν και με την εκ νέου οικοδόμηση της Μεγαλόπολης να θεμελιώσουν μια αντισπαρτιατική πολιτεία. Έτσι, οι κάτοικοι των τριάντα τεσσάρων κωμοπόλεων, χωριών και οικισμών της Αρκαδίας έπρεπε να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους και να εγκατασταθούν μέσα στα τείχη της νέας πρωτεύουσας.

Πολλοί ήταν εκείνοι που εκδήλωσαν την απροθυμία να συμμορφωθούν σε εκείνη την παραγγελία, κυρίως όμως οι Τραπεζούντιοι ήσαν εκείνοι που δεν μπορούσε κανείς, ούτε με τη βία των όπλων, να τους πείσει να ανακατωθούν στην ίδια πόλη με τους υπόλοιπους Αρκάδες. Και όταν καταστράφηκε η έδρα της παλιάς αρχικής τους μετεγκατάστασης, αυτοί προτίμησαν να εγκαταλείψουν ολότελα την Αρκαδία και έπλευσαν πίσω στην παλιά τους πατρίδα, την Τραπεζούντα στον Πόντο, όπου βρήκαν πρόθυμη υποδοχή από τους κατοίκους της κοινής πατρίδας, που τους δέχτηκαν σαν συμπατριώτες και τοπώνυμους συγγενείς.»

.

.

Αν και οι δεσμοί των περιοχών με το πέρασμα των αιώνων έσβησαν, τα γεγονότα που συγκλόνισαν τη μοίρα του Ελληνισμού τη δεύτερη χιλιετία μ.Χ., έφεραν τους κατοίκους τους ξανά σε επαφή, με δραματικό πάλι τρόπο. Η κατάλυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από το Οθωμανικό Ισλάμ το 1461 θα δημιουργήσει κύμα φυγάδων προς τις ακόμη ελεύθερες ελληνικές περιοχές. Έτσι, επιφανείς οικογένειες του Πόντου θα μετακινηθούν προς την Πελοπόννησο. Μεταξύ αυτών υπήρξαν και μέλη της φημισμένης οικογένειας των Γαβράδων, η παρουσία των οποίων σφράγισε από τον 11ο αιώνα την αυτόνομη πορεία του Πόντου.
Η άλλη μεγάλη οικογένεια της Πελοποννήσου που κατάγεται από τον μικρασιατικό Πόντο είναι αυτή των Στεφανόπουλων, οι οποίοι υπήρξαν απόγονοι του μοναδικού διασωθέντος γιου του τελευταίου αυτοκράτορα του Πόντου Δαυίδ Κομνηνού. Ο Στέφανος Κομνηνός υπήρξε ο γεννήτορας της μεγάλης οικογένειας των Στεφανόπουλων, των οποίων κλάδοι υπάρχουν στη Μάνη, την Αρκαδία, την Αχαΐα την Ηλεία, ενώ ένας κλάδος θα μεταβεί αργότερα από το Οίτυλο στην Κορσική.

.

Πρόσφυγες στο λιμάνι της Χίου το φθινόπωρο του 1922
.

Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού που ξεκίνησε το 1919 και η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923 – 24, έφεραν νέα κύματα προσφύγων στην Πελοπόννησο. Οι πρώτοι δύο χιλιάδες πρόσφυγες, οι περισσότεροι Σμυρνιοί και λιγότεροι Πόντιοι, μπήκαν στο λιμάνι της Πάτρας, προερχόμενοι από τη Χίο, στις 20 Σεπτεμβρίου 1922, με το ατμόπλοιο «Παρνασσός».

Οργανωμένη εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων υπήρξε κυρίως στην Αχαΐα: η Πάτρα, το Αίγιον και το Ρίο δέχθηκαν πρόσφυγες σε συνοικισμούς στις παρυφές τους, ενώ ιδρύθηκε και ένα αμιγώς ποντιακό χωριό, ο Απιδεώνας, στο σημερινό Δήμο Λαρίσσου, στα όρια με την Ηλεία. Στην Πάτρα το 1/4 τουλάχιστον των προσφύγων που ήρθε μετά το 1922 ήταν ποντιακής καταγωγής. Η παρουσία τους στην αχαϊκή πρωτεύουσα έγινε γρήγορα εμφανής σε εργασιακό, αθλητικό και πολιτιστικό επίπεδο. Σήμερα εκπροσωπούνται από το δραστήριο σωματείο «Φάρος Ποντίων Πατρών».
Στην Ηλεία δεν υπάρχει οργανωμένη εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων, ωστόσο η ύπαρξή τους και εδώ, έστω και σε μικρότερο αριθμό, είναι δεδομένη. Τους δεσμούς τους με τη νέα τους πατρίδα ενίσχυσαν οι γάμοι με τους ντόπιους. Αυτό συνέβη και στο χωριό μας, όπου αρκετοί νέοι του αναζήτησαν το ταίρι τους στο προσφυγικό ποντιακό στοιχείο. Την ανάγκη διατηρήσεως της μνήμης της πατρίδας τους κάλυψε η ίδρυση, πριν ένα χρόνο, του Συλλόγου Ποντίων Νομού Ηλείας, ο οποίος πολύ γρήγορα στάθηκε στα πόδια του και οργάνωσε, πέρσι τον Αύγουστο, την πρώτη του εκδήλωση στο Κατάκολο. Μέσα στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του έχει οργανώσει εκδρομές στην αρκαδική Τραπεζούντα, στη Μονή Παναγίας Σουμελά στο όρος Βέρμιο Ημαθίας και αλλού. Χθες Κυριακή 25 Μαΐου διοργάνωσε στο Λάτσειο Δημαρχείο Πύργου εκδήλωση αφιερωμένη στη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού από τους Τούρκους στην οποία το χορευτικό τμήμα παρουσίασε χορούς της μαρτυρικής πατρίδας.

Οι Αρκάδες Τραπεζούντιοι δεν είχαν λησμονήσει την καταγωγή τους από τον Πόντο, παρά την απόσταση και το χρόνο. Όσο η μνήμη παραμένει ζωντανή, και οι πατρίδες παραμένουν ζωντανές και αθάνατες.

.

Πληροφορίες:
Βικιπαίδεια
Αρκάδες εσμέν, Βλάσης Αγτζίδης
Ελευθερία Μακρυγένη «Ποντίων Μνήμες στην Πάτρα»
.

Αφιερωμένο στους Ποντίους φίλους μου με αγάπη και εκτίμηση.