Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2010

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ


Λυκόφως στο Κατάκολο
.
Πολύς λόγος γίνεται γύρω από την προέλευση του ονόματος του Κατακόλου. Μια και είναι Απόκριες, μπορούμε να ασχοληθούμε με το θέμα χωρίς παρεξήγηση από τους σεμνότυφους.
Έξαλλος ο φίλος Υψηλάντης (Pyrgos News) με το μπλόγκερ που έθιξε την τιμή των αρχαίων Ηλείων, να σου και ο αντίλογος που υποστηρίζει ότι οι Ζακυνθινοί και οι Κεφαλλονίτες εξόριζαν τους περιθωριακούς τους "κατά κόλου", από όπου και προήλθε το τοπωνύμιο του ατυχούς χωριού - τόπου εξορίας. Έχει υποστηριχθεί επίσης η άποψη ότι η ονομασία προέρχεται από κάποια βυζαντινή οικογένεια των Κατακαλών, μόνο που πέραν ενός ονόματος δεν αναφέρεται τίποτε απολύτως άλλο, ούτε τι ήταν αυτή η οικογένεια, ούτε ποιος ακριβώς ο ρόλος της στην περιοχή.
Πρώτα από όλα λίγη ανατομία. Επειδή ο κόλος προέρχεται από το κόλον, το παχύ έντερο δηλαδή, η σωστή γραφή είναι με όμικρον και όχι με ωμέγα. Τα απόκρυφα μέρι του ανθρωπίνου σώματος δεν είναι ασυνήθιστο να χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία τοπωνυμίων, έστω σε περιορισμένο αριθμό. Υπάρχει ο Κολοπανάς, υπάρχει και το Καυλονέρι, που εξωραΐστηκε σε Καλονέρι. Υπάρχουν επίσης και οι Κορφοί, το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, του οποίου οι δύο λόφοι το κάνουν να μοιάζει με γυναικεία στήθη (κόρφους), και από το οποίο προέρχεται το διεθνές όνομα του νησιού.
Και τώρα λίγη ιστορία. Οι Βενετοκρατία έχει αφήσει ένα πλήθος τοπωνυμίων σε όλες τις περιοχές που αποτέλεσαν κτήσεις της Γαληνοτάτης, στην Πελοπόννησο (π.χ. Σανταμέρι, Βαρθολομιό Γαστούνη, Σαπιέντζα), την Κρήτη (Σπιναλόγκα), τις Κυκλάδες (Σαγκρί Νάξου, Ντελαγκράτσια Σύρου) κλπ.
Σε αρκετές παραθαλάσσιες περιοχές παρατηρείται το οικιστικό και τοπωνυμικό δίδυμο Άνω Πόλη - Κάτω Πόλη, αναλλοίωτο ή παρεφθαρμένο, όπου η Άνω Πόλη συνήθως ήταν το κάστρο και η Κάτω Πόλη το λιμάνι. Άνω Πόλη υπάρχει μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα. Το τοπωνύμιο Ανάπολι συναντάται και στην Ιταλία και κατά αυτό τον τρόπο παρεφθάρη το όνομα του Ναυπλίου σε Νάπολι, από όπου προήλθε το Ανάπλι. Στη Μονεμβασιά επίσης η ερειπωμένη σήμερα ακρόπολη ονομάζεται Άνω Πόλη και ο υπάρχων οικισμός Κάτω Πόλη. Στην Αμοργό έχουμε τη Χώρα και τα Κατάπολα. Στην Παροικιά της Πάρου έχουμε το ίδιο τοπωνύμιο, που διασώζεται στην παλαιά ονομασία της Καταπολιανής, από την οποία προήλθε σε μεταγενέστερους χρόνους από παρετυμολόγηση και λόγω του θρύλου των εκατό πυλών το όνομα Εκατονταπυλιανή.
Στα δικά μας μέρη, στην περιοχή της ακροπόλεως της αρχαίας Φειάς χτίστηκε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας το φρούριο Μπελβεντέρε (Belvedere) ή Μποβουάρ (Beauvoir), το γνωστό μας Ποντικόκαστρο, που ήταν η Άνω Πόλη, και το λιμάνι του, η Κάτω Πόλη, ονομασία που με τα χρόνια παραλλάχθηκε σε Κατάκολο. Έτσι απλά, χωρίς τη μεσολάβηση των Ζακυνθινών και των Κεφαλλονιτών εξορίστων. Για να είμαστε δε δίκαιοι με τους Επτανήσιους, μπορεί να έβλεπαν υποτιμητικά το ταπεινό Κατάκολο σε σχέση με τα νησιά τους, αλλά δεν ήρθαν μόνο εξόριστοι και περιθωριακοί. Το επώνυμο Λούντζη, που απαντάται στο Κατάκολο, ανήκει σε μία από τις επιφανέστερες οικογένειες της Ζακύνθου, της οποίας το αρχοντικό ονομαζόταν "Βερσαλλίες του Ιονίου".
Γενικά η Ηλεία και η Αχαΐα αποτέλεσαν για πολλούς Ζακυνθινούς, Κεφαλλονίτες και Κερκυραίους γη της επαγγελίας σε περιόδους φτώχειας ή μετά από σεισμούς. Τώρα αν εκ των υστέρων χρησιμοποιούσαν το όνομα του Κατακόλου για να ειρωνευθούν το συγκεκριμένο τόπο, δεν έχει να κάνει με την αρχική ονοματοδοσία του.
Αν ζούσε σήμερα ο "Δούκας του Κατακόλου", ο καπετάν Γιάννης Λάτσης, είναι βέβαιο ότι θα έστελνε τους φαντασιόπληκτους ετυμολόγους "κατά κόλου" κι ακόμα παραπέρα!
.

2 σχόλια:

Dimitris Kakouris είπε...

Η δική μου εκδοχή γιά την ετυμολογία του Κατακόλου.
Κατά την Τουρκοκρατία η περιοχή ήταν τόπος μετακίνησης των παρανόμων μεταναστών προς την (ελεύθερη) Ζάκυνθο, που τότε βρίσκοταν υπό Ενετική κατοχή.
Το νησί δεν μπορούσε να δεχθεί τόσο μεγάλο αριθμό μεταναστών που ζητούσαν άσυλο εκεί, και μετά ίσως με συμφωνίες με τους Οθωμανούς επαναπάτριζαν αυτούς που διώκονταν από την Οθωμανική Δικαιοσύνη. Ετσι το δικαστήριο των Ενετών που συνελάμβανε όλους αυτούς που περιφέρονταν με παραβατική συμπεριφορά τους επαναπάτριζε στην Πελοπόννησο. Η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν "Κατά κώλον" (προς τα πίσω) στην τοπική διάλεκτο ή όπως θά λέγαμε σήμερα "Προς επαναπατρισμόν"

Βυτιναιος είπε...

Είμαι υποχρεωμένος να εκφέρω αντίλογο:
Οι παράνομοι μετανάστες δεν διεκπεραιώνονταν στη Ζάκυνθο από το λιμάνι του Κατακόλου,όπου θα ήταν εκτεθειμένοι στις αρχές, αλλά από τις ερημικές παραλίες του Κόρακα (σημερινός όρμος Χόρταις του Κτήματος Μερκούρη) και από το Πυργί (στο σημερινό Αϊ-Λια). Από το δεύτερο φεύγει και επιστρέφει επανειλημμένως ο Κολοκοτρώνης προς το απέναντι νησί.
Το νησί μπορούσε να δεχθεί μεγάλο αριθμό μεταναστών, δεδομένου ότι το 17ο αιώνα είχε σχεδόν ερημώσει λόγω επιδημίας πανώλους. Ο σημερινός πληθυσμός της Ζακύνθου μπορεί να λεχθεί ότι αποτελείται κυρίως από απογόνους Πελοποννησίων, δευτερευόντως από απογόνους Βενετσιάνων ευγενών και τέλος από τους απογόνους των επιζησάντων της φονικής επιδημίας.
Ακόμη και αν δεχθούμε την τοπική διάλεκτο της Ζακύνθου, πώς το "κατά κόλον" που εκφωνούσαν τα ζακυνθινά δικαστήρια της Χώρας έδωσε το όνομα στο χωριό της ηλειακής ακτής; Και γιατί να μην εκφωνούν τα δικαστήρια το ορθότερο "οίκαδε"; Τι λεκτικός ακροβατισμός είναι το "κατά κόλον - προς τα πίσω";