Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

Τα σπάνια στον ελλαδικό χώρο νεογοτθικά τόξα των παραθύρων και των κωδωνοστασίων

Της Αγίας Κυριακής αύριο, εορτάζει ο περικαλλής ναός του Πύργου με την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, που αντανακλά την εξέλιξη της πόλεως μετά την Απελευθέρωση από ένα ασήμαντο χωριό σε μία επαρχιακή πόλη με οικονομική, πολιτική και πνευματική δύναμη.
Στην ωραιότερη θέση του Πύργου, με την εντυπωσιακή θέα από το Κατάκολο και τη Λίμνα της Μουριάς, την Αγουλινίτσα και τις εκβολές του Αλφειού, ως την Κυπαρισσία και τη νήσο Πρώτη, στην άκρη της απότομης πλαγιάς του ομώνυμου λόφου και στην περιοχή της Αγιοχαραλαμπόρουγας, είναι χτισμένη η εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Στη γειτονιά της, στην οποία κατοικούσαν από παλιά Δημητσανίτες, Βυτιναίοι και άλλοι Γορτύνιοι, και λίγο χαμηλότερα, υπάρχει από τα προεπαναστατικά χρόνια το εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους, πολιούχου της πόλεως, το οποίο έλαβε τη σημερινή του μορφή μετά την καταστροφή του από τους Λαλαίους Τουρκαλβανούς το 1825.
Μετά την Απελευθέρωση αποφασίστηκε η ανέγερση νέου, μεγάλου ναού προς τιμήν του πολιούχου Αγίου στην κορυφή του λόφου. Ενώ όμως προχωρούσαν οι εργασίες ανεγέρσεως, κτίσθηκε εκ νέου στην αρχική του θέση το εκκλησάκι του Αγίου, οπότε θα συνέβαινε το παράδοξο να υπάρχουν δύο εκκλησίες αφιερωμένες στον ίδιο Άγιο σε απόσταση λίγων μόλις μέτρων. Με την κινητοποίηση του ισχυρού δημητσανίτικου στοιχείου της πόλεως, που άλλωστε κατοικούσε στη γειτονιά, ο ναός έλαβε αρχικά και το όνομα της Αγίας Κυριακής, πολιούχου της γενέτειράς τους Δημητσάνας και έδρας της Μητροπόλεως Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως. Σε αυτό φαίνεται ότι συναίνεσαν και οι Βυτινιώτες, που τοποθέτησαν την εικόνα του δικού τους προστάτη Αγίου Τρύφωνος στα δεξιά του τέμπλου. Στη συνέχεια, κατά το 1834, επικράτησε αποκλειστικά η Αγία Κυριακή και ο πολιούχος του Πύργου περιορίστηκε στο εκκλησάκι που του ήταν αφιερωμένο αρχικά. Έτσι ο μεγάλος ναός κατέστη ενοριακός και το εκκλησάκι παρεκκλήσιό του.


Ο ανάγλυφος δικέφαλος αετός που κοσμούσε άλλοτε το δάπεδο της εκκλησίας, τώρα είναι εντοιχισμένος στο νότιο τοίχο

Αυτά αποδεικνύονται από επιγραφές στο τέμπλο και στην πρώτη καμπάνα της εκκλησίας, που αναφέρουν "ενορία Αγίου Χαραλάμπους". Ωστόσο ο πολιούχος δεν εξορίσθηκε εντελώς από το νέο ναό. Η εορτή της μνήμης του στις 10 Φεβρουαρίου τελείται από τότε κατ' έθιμον στην Αγία Κυριακή, με επίσημη μεταφορά της εικόνας του. Λαμπρός είναι και ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Τρύφωνος, που παλαιότερα συνοδευόταν από ζωοπανήγυρη διάρκειας μιας περίπου εβδομάδας.
Εκτός από την ιστορία του, ο ναός εντυπωσιάζει και για την αρχιτεκτονική του. Ενώ σε γενικές γραμμές ακολουθεί το συνήθη στην περιοχή αρχιτεκτονικό τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με δύο συμμετρικά κωδωνοστάσια στην πρόσοψη, αυτό που προσελκύει την προσοχή είναι τα γοτθικά τεθλασμένα τόξα στα παράθυρα, στα καμπαναριά και στα στασίδια, που έρχονται σε αντίθεση με το εκπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο του ηπειρώτη ταλιαδόρου Γεωργίου Χριστοδούλου.
Ενώ, όπως φαίνεται από το διάκοσμο της κόγχης του ιερού, με τα χαρακτηριστικά σε πολλές εκκλησίες της Ηλείας και της Αρκαδίας μικρά τυφλά διακοσμητικά τόξα, αρχικά κολουθήθηκαν τα τυπικά διακοσμητικά στοιχεία της εποχής και του τόπου, κατά την εξέλιξη των οικοδομικών εργασιών υιοθετήθηκαν νεογοτθικά στοιχεία. Αυτό, σύμφωνα με μαρτυρίες, έγινε προς τιμήν του Βασιλέως Όθωνος, ο οποίος επισκέφθηκε δύο φορές τον Πύργο, τον Οκτώβριο του 1833 και το Μάιο του 1840. Οι Πύργιοι, προφανώς για να τιμήσουν το νεαρό Βαυαρό Άνακτα κατά την πρώτη επίσκεψή του, κόσμησαν την ανεγειρόμενη εκκλησία με αρχιτεκτονικά στοιχεία της πατρίδας του. Κατά τη δεύτερη επίσκεψή του, συνοδευόμενος αυτή τη φορά και από τη Βασίλισσα Αμαλία, ο Όθων είδε το ναό αποπερατωμένο. Είναι ενδιαφέρον ότι γοτθικά στοιχεία ενσωματώνει και ο παλιός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Λασταιίκων, αλλά και ο ναός του Αγίου Νικολάου Επιταλίου. Αρκετά αργότερα, την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνος, έγινε η ανέγερση των κωδωνοστασίων.
Από το 1982 ο ναός έχει χαρακτηρισθεί "έργο τέχνης χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας". Από το σεισμό της 26ης Μαρτίου 1993 υπέστη σημαντικές ζημιές, για την αποκατάσταση των οποίων χρειάστηκαν πολύχρονες εργασίες. Μετά την αναστήλωσή του ζει μία δεύτερη νεότητα και αποτελεί, με το βαθύ κεραμιδί χρώμα των τοίχων του, ένα από τα σημαντικότερα στολίδια της πόλεως.
Υπάρχει ωστόσο μία σημαντική μερίδα πολιτών του Πύργου που αμφισβητούν το ιστορικό παράδοξο μεταξύ των δύο Αγίων και το γεγονός ότι ο πολιούχος στεγάζεται σε ένα μικρό εκκλησάκι και επιθυμούν την ανέγερση νέου, μεγάλου ναού προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους. Πριν μερικές δεκαετίες είχε μάλιστα προταθεί η κατεδάφιση της Αγίας Κυριακής και η ανέγερση στην ίδια θέση νέου ναού. Τα τελευταία χρόνια, με ενέργειες της Μητροπόλεως και τη συνδρομή, για ψηφοθηρικούς λόγους κυρίως, της ντόπιας πολιτικής τάξεως, αναζητείται κατάλληλος χώρος για την ανέγερση του νέου ναού. Επειδή όμως η πόλη είναι πυκνοδομημένη, οι προτεινόμενοι χώροι βρίσκονται στις παρυφές της και σε τοποθεσίες μάλλον άβολες.
Η παρούσα κατάσταση, με τη μεταφορά της εικόνας του Αγίου κατά την πανήγυρή του, έχει αποκτήσει μετά από σχεδόν εκατόν ογδόντα χρόνια χαρακτήρα εθίμου. Είναι τουλάχιστον προκλητικό, αν όχι σκανδαλώδες, σε περίοδο οικονομικής παρακμής της περιοχής και ενώ είναι αμέτρητα τα μνημεία που βρίσκονται σε κακή κατάσταση συντηρήσεως, να γίνεται λόγος για μεγαλοπρεπείς ναούς που τίποτε άλλο δεν θα προσφέρουν, εκτός από χρήματα των πιστών στους λογαριασμούς ορισμένων και ένα γιαπί πολυτελείας για πολλές δεκαετίες στην πόλη. Ας ελπίσουμε ότι ο Άγιος Χαραλάμπης και η Αγία Κυριακή θα κάνουν το θαύμα τους και δεν θα διαπραχθεί αυτή η ύβρις και η προσβολή στην Ιστορία της πόλεως.