Η ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ, ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΗΜΗΤΣΑΝΙΤΩΝ ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ

Η Εκκλησία μας τιμάει σήμερα τη μνήμη της Αγίας Κυριακής και στον Πύργο εορτάζει ο μεγάλος ομώνυμος ναός, που αποτελούσε κατά την εποχή της ανεγέρσεώς του το κέντρο της παροικίας των Δημητσανιτών.
Η Αγία Μεγαλομάρτυς Κυριακή ήταν κόρη του Δωροθέου και της Ευσεβίας και έζησε τον 3ο αιώνα. Οι γονείς της ήταν άτεκνοι και παρακαλούσαν το Θεό να τους δώσει παιδί. Πράγματι, o Θεός ευδόκησε, και το χριστιανικό αυτό ζευγάρι, απέκτησε παιδί. Γεννήθηκε ημέρα Κυριακή, γι' αυτό και της έδωσαν το όνομα Κυριακή. Κατά το διωγμό του Διοκλητιανού, οι γονείς της συνελήφθησαν και μετά από ανάκριση βασανίστηκαν και αποκεφαλίστηκαν από το δούκα Ιούστο. Η ίδια παραπέμφθηκε στον Καίσαρα Μαξιμιανό και από εκεί στον άρχοντα της Βιθυνίας Ιλαριανό, ο οποίος της υπενθύμισε ότι η ομορφιά της είναι για απολαύσεις και όχι για βασανιστήρια. Τότε η παρθένος κόρη του απάντησε: "Ούτε στη νεότητα μου, ούτε στην ομορφιά μου δίνω την παραμικρή προσοχή. Και τα λαμπρότερα από τα επίγεια πράγματα είναι προσωρινά όπως τα άνθη και κούφια όπως οι σκιές. Σήμερα, έπαρχε, είμαι όμορφη, αύριο μια άσχημη γριά. Να κάνω, λοιπόν, κέντρο της ζωής μου την ομορφιά μου; Την αξία της, όμως, τη γνώρισα στις ρυτίδες, πού την περιμένουν και στον τάφο που την καλεί. Νόμισες, λοιπόν, ότι θα κάνω την τερατώδη ανοησία, να χάσω την αιώνια λαμπρότητα για να μείνω λίγο περισσότερο στη γη; Γι' αυτό στο ξαναλέω, έπαρχε: είμαι και θα είμαι στη ζωή και στο θάνατο χριστιανή". Εξοργισμένος ο Ιλαριανός, σκληρά τη βασάνισε και διέταξε να την αποκεφαλίσουν. Άλλα πριν πέσει ή σπάθη, προσευχόμενη παρέδωσε το πνεύμα της στον Κύριο.
.

Σημαντικό κέντρο λατρείας της Αγίας Κυριακής στην Αρκαδία υπήρξε η Δημητσάνα. σε μία περιοχή όπου ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη η λατρεία της Αγίας Παρασκευής. Αμέσως μετά την Απελευθέρωση οι κάτοικοι της πρωτεύουσας της Γορτυνίας ανοικοδόμησαν την εκκλησία που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο ναός είναι τυπικό δείγμα του νεο-οκταγωνικού ρυθμού, ενός αρχιτεκτονικού τύπου που αναπτύχθηκε στην Αρκαδία κατ' απομίμηση των οθωμανικών τζαμιών, με κύριο χαρακτηριστικό τον ευρύτατο τρούλλο, στηριζόμενο σε οκτώ σημεία. Ο τύπος αυτός ναοδομίας πιθανότατα είναι δημιούργημα Mωραϊτών πρωτομαστόρων, μάλλον Bαρβαριτών, από το χωριό Αγία Bαρβάρα και τα άλλα Kλουκινοχώρια της επαρχίας Kαλαβρύτων.
H καταγωγή των μαστόρων είναι εξακριβωμένη για τους οικοδόμους της εκκλησίας της Αγίας Kυριακής Δημητσάνας. Eίναι πρώιμα κτισμένη (1834), πάνω σε παλαιότερη κατεδαφισμένη, παρουσιάζει ενιαίο χώρο και ευρύτατο (όσο το πλάτος του ναού) τρούλλο. Αυτός στηρίζεται σε δύο ζεύγη πεσσών (το ένα προς το ιερό, το άλλο δυτικά) και στους εξωτερικούς μακρούς τοίχους ενισχυμένους στα σημεία στήριξης με παραστάδες (δύο ανά μακρότοιχο). Έτσι στηρίζεται σε οκτώ σημεία. Tα υπόλοιπα τμήματα του ναού (ιερό και νάρθηκας) στεγάζονται με θόλους διαφόρων τύπων.
.

Η Δημητσανίτικη παροικία περιελάμβανε μερικά από τα σημαντικότερα ονόματα της κοινωνίας του Πύργου του 19ου αιώνα, όπως τους Βαρουξήδες, Τοπιντζήδες, Καστόρχηδες, Σκολαρίκους. Ήταν τέτοια η επιρροή τους, ώστε πέτυχαν να αφιερωθεί τελικά ο νεοανεγειρόμενος ναός στη γειτονιά τους αντί για τον πολιούχο Άγιο Χαράλαμπο, στην Αγία Κυριακή. Τους βοήθησαν και οι υπόλοιποι Γορτύνιοι, και φυσικά οι Βυτιναίοι του Πύργου, που τοποθέτησαν και αυτοί την εικόνα του Αγίου Τρύφωνος στο τέμπλο της εκκλησίας. Με την υιοθέτηση γοτθικών στοιχείων στην αρχιτεκτονική του ναού πέτυχαν να κινήσουν το ενδιαφέρον των Βασιλέων Όθωνος και Αμαλίας και να κερδίσουν τη συμπάθειά τους, προς όφελος της νέας τους πατρίδας, την οποία σε μεγάλο βαθμό διαφέντευαν.
.