«ΤΟΙΡ ϜΑΛΕΙΟΙΣ»: Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΙΝΑΙ ΗΛΕΙΑΚΗ

.
Σχέδιο ορειχάλκινης πινακίδας, επί της οποίας αναγράφεται η συνθήκη ειρήνης μεταξύ των Ηλείων και αγνώστου λαού. Σύμφωνα με τον Roehl (Inscriptiones Graecae antiquissimae, αρ. 110) αυτή η συνθήκη ειρήνης, η αρχαιότερη σωζόμενη στην ελληνική γλώσσα, είναι χαραγμένη επί ορειχάλκινης πινακίδας, η οποία ανακαλύφθηκε στην Ολυμπία. Ήταν αναρτημένη με δύο καρφιά στον τοίχο κάποιου από τους ναούς, πιθανότατα του Ολυμπίου Διός, καθώς υπάρχει αναφορά σε αυτόν. Το κείμενό της στην ηλειακή διάλεκτο, που διασώζει το γράμμα δίγαμμα ή βαυ (ϝ), έχει ως εξής:
.

.
Ἀ ϝράτρα τοῖρ Ϝαλείοις: καὶ τοῖς Εὐϝαοίοις:. Συνμαχία κ’ ε[ἴ]α ἐκατὸν ϝέτεα :, ἄρχει δέ κα τοΐ. αἰ δέ τι δέοι : αἴτε ϝέπος αἴτε ϝάργον :, συνε[ῖ]αν κ’ ἀλ[λ]άλοις :, τά τ’ ἄ[λ]λ[α] καὶ πὰρ’ πολέμο :. αἰ δέ μὰ συνε[ῖ]αν:, τάλαντόν κ’ ἀργύρο : ἀποτίνοιαν : τοῖ Δὶ Ὀλυνπίοι : τοὶ κα[δ]δαλέμενοι : λατρεϊόμενον :. αἰ δέ τιρ τὰ γράφεα : ταΐ κα[δ]δαλέοιτο :, αἴτε ϝέτας αἴτε τελεστὰ[ς] : αἴτε δᾶμος :, ἐν τ’ ἐπι’ ροι κ’ ἐνέχοιτο τοῖ ‘νταῦτ’ ἐγρα[μ]μένοι.
.
Η μεταγραφή του κειμένου στην αττική διάλεκτο θα ήταν ως εξής:
.
Ἡ ῥήτρα τοῖς Ἠλείοις καὶ τοῖς Εὐαῴοις. Συμμαχία ἂν εἴη ἑκατὸν ἔτη, ἄρχει δά’ ἂν τόδε. Εἰ δέ τι δέοι εἴτε ἔπος εἴτε ἔργον, συνεῖεν ἂν ἀλλήλοις τά τ’ ἄλλα καὶ περὶ πολέμου• εἰ δὲ μὴ συνεῖεν, τάλαντον ἂν ἀργύρου ἀποτίνοιεν τῷ Διΐ [τῷ] Ὀλυμπίῳ οἱ καταδηλούμενοι λατρευόμενον. Εἰ δέ τις τὰ γράμματα τάδε καταδηλοῖτο, εἴτε ἔτης εἴτε τελεστὴς εἴτε δῆμος, ἐν τῷ ἐφιέρῳ ἂν ἐνέχοιτο τῷ ἐνταῦθα γεγραμμένῳ.
.
Απόδοση στη νεοελληνική:
.
Η συνθήκη μεταξύ Ηλείων και Ευβοέων(;). Ας είναι συμμαχία επί εκατό έτη, και ας αρχίσει εφέτος. Αν υπάρξει ανάγκη διαπραγματεύσεως ή πολεμικής πράξεως, τα δύο κράτη να συναχθούν για κάθε άλλο και για πόλεμο, εάν όμως δεν συναχθούν, εκείνοι που παρέβησαν τη συνθήκη να πληρώσουν ένα αργυρό τάλαντο στον Ολύμπιο Δία. Εάν κάποιος, είτε απλός πολίτης, είτε άρχοντας, είτε ένας δήμος, υπονομεύσει αυτή την επιγραφή, να υποβληθεί στο ιερό πρόστιμο που καθορίζεται εδώ.
.
Η χρονολόγηση του κειμένου και το όνομα του συμμάχου των Ηλείων είναι αβέβαιη, ωστόσο η συνθήκη ειρήνης φαίνεται ότι δεν είναι μεταγενέστερη του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ.
.