Ο μικροσκοπικός, πλην πάγκαλος ναός της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών, δυόμισυ χιλιάδες χρόνια μετά την ανέγερσή του, παραμένει ανυπέρβλητος
Από τον INFOGENIUS έλαβα, σε απάντηση στην προηγούμενη ανάρτηση «Μία πανάκριβη τούρτα-τσιμέντο για τον Άγιο Χαράλαμπο του Πύργου» το ακόλουθο ενδιαφέρον σχόλιο:
Από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος έκανε μνημεία για την λατρεία των θεών αρχικά, και αργότερα με το πέρασμα στις μονοθεϊστικές θρησκείες αυτού που σε κάθε λαού θεωρούνταν Θεός, θείο. Όλα αυτά τα μνημεία ήταν ογκώδη γιατί έτσι εκφράζονταν η μεγαλοπρέπεια των συναισθημάτων των ανθρώπων προς τις θεότητες και προς κάθε τι που ήταν άξιο θαυμασμού, άγνωστο προς αυτούς και αδύνατο να εξηγήσουν με τη λογική της κάθε εποχής. Τα παραδείγματα είναι πολλά πχ οι πυραμίδες στην Αίγυπτο, όλοι οι αρχαίοι Ελληνικοί και Ρωμαϊκοί ναοί, οι ναοί άλλων θρησκειών αρχαιότερων από τις δικές μας (Μάγιας, Αζτέκων, Ίνκας), οι Βουδιστικοί ναοί, πολύ αργότερα τα τεμένη όλου του αραβικού κόσμου και προχωρώντας οι Βυζαντινοί ναοί (βλ. το αριστούργημα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη), όλοι οι μεγάλοι καθολικοί ναοί (στη Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία κλπ), οι γοτθικοί ναοί (σε χώρες όπως Αγγλία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες κλπ) με αποκορύφωμα στην μοντέρνα αρχιτεκτονική, την αρχιτεκτονική καθολικών ναών του μεγάλου αρχιτέκτονα – ναοδόμου Antoni Gaudi στην Ισπανία (Η αγία Οικογένεια – Sagrada Familia). Κανένας δεν τα χαρακτήρισε ως ακαλαίσθητα λόγω όγκου. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ανά τις εποχές ποικίλουν αναλόγως το τι χρησιμοποιούνταν κάθε εποχή. Έτσι σήμερα που βρισκόμαστε στην εποχή του οπλισμένου σκυροδέματος σε μία χώρα με πολύ υψηλό βαθμό σεισμικότητας είναι λογικά επόμενο να χρησιμοποιείται για την ανέγερση μεγάλων ορθόδοξων χριστιανικών ναών το οπλισμένο σκυρόδεμα για λόγους που ο κάθε καλόβουλος πιστός μπορεί να αντιληφθεί όπως η αντισεισμικότητα κτιρίων που δέχονται μεγάλο αριθμό ατόμων. Όποιος έχει επισκεφθεί ναούς στις προαναφερθείσες χώρες θα έχει δει στο εσωτερικό τους ομοιώματα που αποκαλούνται μακέτες. Αυτά τα ομοιώματα κατασκευάζονται εδώ και αιώνες από τους αρχιτέκτονες για να γίνει αντιληπτό στο ευρύ κοινό αλλά και στους εξειδικευμένους τεχνίτες που πρόκειται να οικοδομήσουν τους ναούς, το αποτέλεσμα του αρχιτεκτονικού πονήματος, επειδή συνήθως διαρκεί πολλά χρόνια το κτίσιμο ενός ναού. Κατά συνέπεια δεν πρόκειται για τέχνασμα. Μια μέση μακέτα εκκλησίας η οποία στη σύγχρονη εποχή συνήθως φτιάχνεται από ξύλο Μπάλζα, έχει πάνω της 600-700 εργατοώρες από τον αρχιτέκτονα. Η συγκεκριμένη μακέτα επειδή ήταν πολύ αναλυτική είχε πάνω της 1300 ώρες εργασίας. Κανένας από τους 80 ναούς που κατασκευάστηκαν από τον ναοδόμο σε Ελλάδα και εξωτερικό και αποτελούν κοσμήματα κατά γενική ομολογία στις περιοχές στις οποίες κτίστηκαν δεν κατασκευάστηκε με οικονομική συνδρομή της πολιτείας. Όλοι οι ναοί κατασκευάστηκαν με τις συνδρομές των πιστών διότι διευρύνθηκαν οι ανάγκες σε χώρο των κατά τόπους ενοριών. Η μέθοδος που ακολουθήθηκε παντού ήταν ο έρανο. Κατά συνέπεια ούτε και σε αυτή την περίπτωση θα ακολουθηθεί κάτι διαφορετικό. Όσο αφορά τον οικονομικό προϋπολογισμό του έργου αυτός σε όλες τις περιπτώσεις των προηγούμενων ναών, πραγματοποιήθηκε από τον ναοδόμο και προσαρμόστηκε στις ανάγκες των εποχών και στις οικονομικές δυνατότητες των πιστών. Η συντήρηση των εκκλησιαστικών μνημείων του Πύργου αλλά και όλης της Ελλάδας είναι θέμα της πολιτείας και της Αρχαιολογικής υπηρεσίας. Η κριτική είναι ένα δημοκρατικό δικαίωμα, αρκεί αυτή να είναι καλόπιστη και να ασκείται από ειδικευμένους στον επαγγελματικό χώρο και στην αισθητική και στην πράξη της αρχιτεκτονικής επιστήμονες.
Ζέρβας Ιωάννης
MSc Αρχιτεκτονικής - Ναοδομίας
Ο ναός της Αγίας Οικογενείας (Sagrada Familia) στη Βαρκελώνη, πριν καν ολοκληρωθεί, είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα κτήρια του κόσμου. Το περίφημο έργο του Γκαουντί είναι πρωτότυπο και για την ανέγερή του χρησιμοποιούνται εκλεκτά υλικά. Ο Άγιος Χαράλαμπος του Πύργου είναι παράφωνος ύμνος στο νεοελληνικό μπετόν
Το άρθρο μου για τη νέα εκκλησία του πολιούχου Αγίου του Πύργου αναδημοσιεύθηκε σε άλλα ιστολόγια, αντιτιθέμενα προς την Εκκλησία (Αλφειός Ποταμός, Ελλάς Γη του Φωτός, Ιχώρ Κόσμος, Πύλη Ιάσωνος, Ελληνική Εθνική Θρησκεία, Ξυπνήστε ρε! και Προμηθέας Μπλογκ). Το θέμα της ανεγέρσεως λατρευτικών χώρων στη σύγχρονη Ελλάδα, τόσο της Ορθόδοξης πίστεως, όσο και των άλλων ανεγνωρισμένων θρησκευμάτων, εγείρει πάθη και ανάβει τη συζήτηση. Θα ασχοληθώ για την ώρα μόνο με το σχόλιο που αναρτήθηκε στο δικό μου ιστολόγιο:
Ο επίδοξος νέος ναός του πολιούχου του Πύργου. Τα καμπαναριά του έχουν κάτι από ιαπωνική παγόδα, σε μπετονένια εκδοχή
Κατ’ αρχάς, σας ευχαριστώ που μπήκατε στον κόπο να γράψετε μία τόσο μακροσκελή απάντηση. Τη διάβασα με ενδιαφέρον και επιθυμώ να προβώ σε μερικές παρατηρήσεις.
Ο άνθρωπος προσέφερε στο θείο (έναν ή πολλούς θεούς) ό,τι καλύτερο μπορούσε, προκειμένου να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του και την ικεσία του. Η τέχνη μέχρι πολύ πρόσφατα ήταν κυρίως θρησκευτική. Το μέγεθος και η πολυτέλεια όντως εκφράζουν το μέγεθος των συναισθημάτων προς το θείο, αλλά όχι πάντοτε.
Ειδικά οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ογκώδεις, συγκρινόμενοι είτε με μνημεία της ίδιας εποχής, (πυραμίδες και ναοί προκολομβιανών λαών), είτε με άλλα μεταγενεστέρων εποχών (γοτθικοί καθεδρικοί ναοί Ευρώπης). Το κύριο χαρακτηριστικό των αρχαίων ελληνικών ναών ήταν το μέτρο και η αρμονία. Μπορεί ο Παρθενών να δείχνει τεράστιος, καθώς προβάλλει στην κορυφή του λόφου, αλλά συγκρινόμενος λ.χ. με την Παναγία των Παρισίων είναι μικρός. Οι ναοί του Ηφαίστου, της Απτέρου Νίκης, της Αγροτέρας Αρτέμιδος, το Ερεχθείον, για να περιοριστώ στην Αθήνα, αναγόμενοι στα γνωστά μας μέτρα, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μάλλον ως εξωκκλήσια. Ο Επικούριος Απόλλων, «τάμα» των Φιγαλιέων, μόνο μεγάλος δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Οι μεγάλοι ναοί του Διός στην Ολυμπία και της Αρτέμιδος της Εφέσου ήταν εξαιρέσεις.
Στα χριστιανικά χρόνια, η Αγία του Θεού Σοφία, ο αυτοκρατορικός ναός, ήταν μεγάλος για λόγους πολιτικούς, για να εκφράζει το αυτοκρατορικό μεγαλείο. Αντιθέτως, η Αγία του Θεού Ειρήνη, έδρα του Πατριάρχη, ήταν πολύ μικρότερη. Αντιστοίχως, όλοι οι διασωθέντες ορθόδοξοι ναοί της Κωνσταντινουπόλεως, της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας, αλλά και της Πελοποννήσου, έχουν ένα βασικό χαρακτηριστικό, το μέτριο μέγεθος. Το ορθόδοξο πνεύμα δεν μετριέται με περίσσεια τετραγωνικών ή κυβικών μέτρων.
Τα μνημειώδη ογκώδη κτίσματα του παρελθόντος δεν χαρακτηρίσθηκαν ακαλαίσθητα για έναν απλό λόγο, επειδή δεν ήταν! Αντιθέτως, αποτελούσαν προϊόν μελέτης και κόπου. Εάν ο προτεινόμενος νέος Άγιος Χαράλαμπος ήταν της ποιότητος του Γκαουντί, δεν θα υπήρχε καμμία αντίρρηση. Ο Πύργος έχει εκκλησίες του 19ου αιώνα και εκκλησίες του 20ού (Άγιο Παντελεήμονα, Αγία Τριάδα). Η σύγκριση μπορεί να γίνει ευκολότατα, με μία ματιά.
Ούτε η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος καθεαυτή αποτελεί πρόβλημα. Όμως η προσεκτική παρατήρηση της μακέττας και της παρουσιάσεως στο βίντεο δείχνουν μία φλύαρη κατασκευή με στοιχεία που αποσκοπούν στον εντυπωσιασμό. Στεγασμένες βεράντες, σκάλες, πανύψηλα καμπαναριά, πασπαλισμένα με κίονες μπετόν αρμέ, μόνο για εφέ. Ο τρούλος είναι δυσανάλογα μικρός. Μήπως λόγω αδυναμίας των κατασκευαστών να ανταποκριθούν σε ένα μεγαλύτερο, ανάλογο του συνολικού όγκου, τρούλο; Η πρόταση μιλάει επίσης για επένδυση με ντόπια πέτρα. Πού θα βρεθεί τόση ντόπια πέτρα; Αστειότητες. Όπως έχει γίνει και σε άλλα έργα του ιδίου μηχανικού, θα μεταφερθεί πέτρα από αλλού, αυξάνοντας το κόστος.
Τέχνασμα δεν είναι η μακέτα, αλλά οι βαρύγδουποι όροι όπως «κατακόμβη», για το υπόγειο που θα χρησιμοποιηθεί έως ότου δομηθεί ο κυρίως ναός. Όμως εγώ δεν μίλησα για τεχνάσματα, αλλά για τη χρήση τεχνολογικών ευρημάτων όπως τα πολυμέσα, προκειμένου να εξωραϊσθεί το μέτριο αποτέλεσμα της μελέτης και να εντυπωσιασθεί το ακροατήριο.
Επειδή προφανώς δεν θεωρούμαι άξιος να ασκήσω κριτική στο «ναοδόμο» («Η κριτική είναι ένα δημοκρατικό δικαίωμα, αρκεί αυτή να είναι καλόπιστη και να ασκείται από ειδικευμένους στον επαγγελματικό χώρο και στην αισθητική και στην πράξη της αρχιτεκτονικής επιστήμονες.»), κατέφυγα στο Google για τη συλλογή στοιχείων σχετικών με αυτόν. Εκεί βρήκα κριτικές «ειδικευμένων στον επαγγελματικό χώρο», οι οποίες δεν συντείνουν στον κατά γενική ομολογία χαρακτηρισμό των ογδόντα ναών του ως κοσμημάτων.
Γνωρίζω πολύ καλά ότι οι εκκλησίες χτίζονται δι’ εράνων. Όμως σε μία Μητρόπολη με ήδη προβληματικό κτηριακό δυναμικό, λόγω σεισμών και πυρκαγιών, δεν είναι σκάνδαλο να επιχειρείται η κατασπατάληση τεραστίων κεφαλαίων για την ανέγερση ενός νέου ναού; Δεν είναι κατάντια ένας άρρωστος Μητροπολίτης τη μία μέρα να ζητιανεύει από το κράτος χρήματα για αναστηλώσεις και την επομένη να ανακοινώνει φαραωνικά έργα; Έργα που επιβαρύνονται με επιπλέον κόστος, επειδή – σύμφωνα με τον κ. Κούβελα - πρόκειται να θεμελιωθούν σε γεωλογικώς «δύσκολη περιοχή». Δεδομένης της τραγικής οικονομικής συγκυρίας, δεν είναι υπερβολικό να υποβληθεί εκών άκων ο πιστός λαός και οι ενορίες της Μητροπόλεως Ηλείας σε έναν εξαναγκαστικό έρανο αυτού του μεγέθους; Μήπως οι πανηγυρισμοί και τα χειροκροτήματα θα ήταν πιο συγκρατημένα εάν είχε ανακοινωθεί μαζί με την παρουσίαση της μακέτας το κόστος του έργου;
Η ιστορία της αναστηλώσεως της Αγίας Κυριακής του Πύργου και τα γυαλισμένα μάρμαρα εντός του βυζαντινού ναού της Παναγίας Καθολικής της Γαστούνης βοούν για το κατά πόσον η Πολιτεία αφήνεται απερίσπαστη να αναστηλώνει τα εκκλησιαστικά μνημεία. Εάν λοιπόν τα μνημεία αναστηλώνονται με τη συνδρομή της Πολιτείας, δηλαδή με τα χρήματα των φορολογουμένων, είναι εύλογο κάθε ιεροπραξία που τελείται εντός αυτών – συμπεριλαμβανομένων μυστηρίων και τελετών – να τελείται δωρεάν!
Όμως το σημαντικότερο επιχείρημα κατά της ανεγέρσεως του νέου ναού είναι το ιστορικό: ο πολιούχος του Πύργου έχει επί αιώνες το εκκλησάκι του, που το έχει ποτίσει με τα δάκρυά του ο Κολοκοτρώνης. Η μνήμη του τιμάται στην Αγία Κυριακή και η λιτανεία του τελείται στους δρόμους του κέντρου της πόλεως επί σχεδόν δύο αιώνες. Η Αγία Κυριακή χτίστηκε αρχικά στο όνομα του Αγίου Χαραλάμπους και προς τιμήν του Βασιλέως Όθωνος, ωστόσο η ανοικοδόμηση του ιστορικού ναΐσκου οδήγησε σε αλλαγή του ονόματος της εκκλησίας, για να μην υπάρχουν δύο εκκλησίες του Αγίου Χαραλάμπους στην πόλη. Αυτό το παράδοξο που απεφεύχθη τότε, επιχειρείται τώρα. Ο νέος ναός θα βρίσκεται στα περίχωρα της πόλεως, σε ένα σημείο άβολο για τον εορτασμό του Αγίου.
Αν η Μητρόπολη Ηλείας ήθελε να τιμήσει πραγματικά τον προστάτη της, ας προέβαινε σε εξωραϊσμό του ιστορικού ναού και του περιβάλλοντος χώρου και ας τον συνέδεε με την Αγία Κυριακή. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται ούτε ο Άγιος, ούτε ο Πύργος, ούτε οι πιστοί της Ηλείας.
Ούτε η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος καθεαυτή αποτελεί πρόβλημα. Όμως η προσεκτική παρατήρηση της μακέττας και της παρουσιάσεως στο βίντεο δείχνουν μία φλύαρη κατασκευή με στοιχεία που αποσκοπούν στον εντυπωσιασμό. Στεγασμένες βεράντες, σκάλες, πανύψηλα καμπαναριά, πασπαλισμένα με κίονες μπετόν αρμέ, μόνο για εφέ. Ο τρούλος είναι δυσανάλογα μικρός. Μήπως λόγω αδυναμίας των κατασκευαστών να ανταποκριθούν σε ένα μεγαλύτερο, ανάλογο του συνολικού όγκου, τρούλο; Η πρόταση μιλάει επίσης για επένδυση με ντόπια πέτρα. Πού θα βρεθεί τόση ντόπια πέτρα; Αστειότητες. Όπως έχει γίνει και σε άλλα έργα του ιδίου μηχανικού, θα μεταφερθεί πέτρα από αλλού, αυξάνοντας το κόστος.
Τέχνασμα δεν είναι η μακέτα, αλλά οι βαρύγδουποι όροι όπως «κατακόμβη», για το υπόγειο που θα χρησιμοποιηθεί έως ότου δομηθεί ο κυρίως ναός. Όμως εγώ δεν μίλησα για τεχνάσματα, αλλά για τη χρήση τεχνολογικών ευρημάτων όπως τα πολυμέσα, προκειμένου να εξωραϊσθεί το μέτριο αποτέλεσμα της μελέτης και να εντυπωσιασθεί το ακροατήριο.
Επειδή προφανώς δεν θεωρούμαι άξιος να ασκήσω κριτική στο «ναοδόμο» («Η κριτική είναι ένα δημοκρατικό δικαίωμα, αρκεί αυτή να είναι καλόπιστη και να ασκείται από ειδικευμένους στον επαγγελματικό χώρο και στην αισθητική και στην πράξη της αρχιτεκτονικής επιστήμονες.»), κατέφυγα στο Google για τη συλλογή στοιχείων σχετικών με αυτόν. Εκεί βρήκα κριτικές «ειδικευμένων στον επαγγελματικό χώρο», οι οποίες δεν συντείνουν στον κατά γενική ομολογία χαρακτηρισμό των ογδόντα ναών του ως κοσμημάτων.
Γνωρίζω πολύ καλά ότι οι εκκλησίες χτίζονται δι’ εράνων. Όμως σε μία Μητρόπολη με ήδη προβληματικό κτηριακό δυναμικό, λόγω σεισμών και πυρκαγιών, δεν είναι σκάνδαλο να επιχειρείται η κατασπατάληση τεραστίων κεφαλαίων για την ανέγερση ενός νέου ναού; Δεν είναι κατάντια ένας άρρωστος Μητροπολίτης τη μία μέρα να ζητιανεύει από το κράτος χρήματα για αναστηλώσεις και την επομένη να ανακοινώνει φαραωνικά έργα; Έργα που επιβαρύνονται με επιπλέον κόστος, επειδή – σύμφωνα με τον κ. Κούβελα - πρόκειται να θεμελιωθούν σε γεωλογικώς «δύσκολη περιοχή». Δεδομένης της τραγικής οικονομικής συγκυρίας, δεν είναι υπερβολικό να υποβληθεί εκών άκων ο πιστός λαός και οι ενορίες της Μητροπόλεως Ηλείας σε έναν εξαναγκαστικό έρανο αυτού του μεγέθους; Μήπως οι πανηγυρισμοί και τα χειροκροτήματα θα ήταν πιο συγκρατημένα εάν είχε ανακοινωθεί μαζί με την παρουσίαση της μακέτας το κόστος του έργου;
Η ιστορία της αναστηλώσεως της Αγίας Κυριακής του Πύργου και τα γυαλισμένα μάρμαρα εντός του βυζαντινού ναού της Παναγίας Καθολικής της Γαστούνης βοούν για το κατά πόσον η Πολιτεία αφήνεται απερίσπαστη να αναστηλώνει τα εκκλησιαστικά μνημεία. Εάν λοιπόν τα μνημεία αναστηλώνονται με τη συνδρομή της Πολιτείας, δηλαδή με τα χρήματα των φορολογουμένων, είναι εύλογο κάθε ιεροπραξία που τελείται εντός αυτών – συμπεριλαμβανομένων μυστηρίων και τελετών – να τελείται δωρεάν!
Όμως το σημαντικότερο επιχείρημα κατά της ανεγέρσεως του νέου ναού είναι το ιστορικό: ο πολιούχος του Πύργου έχει επί αιώνες το εκκλησάκι του, που το έχει ποτίσει με τα δάκρυά του ο Κολοκοτρώνης. Η μνήμη του τιμάται στην Αγία Κυριακή και η λιτανεία του τελείται στους δρόμους του κέντρου της πόλεως επί σχεδόν δύο αιώνες. Η Αγία Κυριακή χτίστηκε αρχικά στο όνομα του Αγίου Χαραλάμπους και προς τιμήν του Βασιλέως Όθωνος, ωστόσο η ανοικοδόμηση του ιστορικού ναΐσκου οδήγησε σε αλλαγή του ονόματος της εκκλησίας, για να μην υπάρχουν δύο εκκλησίες του Αγίου Χαραλάμπους στην πόλη. Αυτό το παράδοξο που απεφεύχθη τότε, επιχειρείται τώρα. Ο νέος ναός θα βρίσκεται στα περίχωρα της πόλεως, σε ένα σημείο άβολο για τον εορτασμό του Αγίου.
Αν η Μητρόπολη Ηλείας ήθελε να τιμήσει πραγματικά τον προστάτη της, ας προέβαινε σε εξωραϊσμό του ιστορικού ναού και του περιβάλλοντος χώρου και ας τον συνέδεε με την Αγία Κυριακή. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται ούτε ο Άγιος, ούτε ο Πύργος, ούτε οι πιστοί της Ηλείας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου