ΣΑΤΥΡΟΣ ΛΥΣΙΑΝΑΚΤΟΣ ΗΛΕΙΟΣ, Ο ΧΑΛΚΙΝΟΣ ΠΥΓΜΑΧΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Η χάλκινη προτομή του Ηλείου Ολυμπιονίκη

Ο χάλκινος πυγμάχος

Της Μαίρης Αδαμοπούλου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Δευτέρα 8 Αυγούστου 2011

Η μύτη του έχει παραμορφωθεί από τα χτυπήματα. Τα αυτιά του και τα οστά του προσώπου του είναι κι αυτά παραμορφωμένα. Στο κεφάλι του διακρίνονται λιγοστά ίχνη από έναν κότινο, το στεφάνι ελιάς, έπαθλο των νικητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η ταυτότητά του μπορεί να μην είναι γνωστή με βεβαιότητα, η ιδιότητά του όμως είναι σαφής. Το χάλκινο κεφάλι από το ανδρικό άγαλμα φυσικών διαστάσεων που είχε ανατεθεί στο Ιερό του Διός στην Ολυμπία και σήμερα βρίσκεται στο ισόγειο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ανήκε σε έναν νικητή μεν, ταλαιπωρημένο όμως από τους αγώνες πυγμάχο και χρονολογείται στο 330-320 π.Χ.
Οι ρυτίδες στις άκρες των ματιών - ήταν ένθετα και έχουν χαθεί - και στο μέτωπο ενισχύουν το σοβαρό ύφος του άνδρα και την κούραση που έχει υποστεί ύστερα από πολλά χρόνια προπονήσεων και αγώνων. Το στόμα του είναι μισάνοιχτο για να ανασαίνει ευκολότερα. Τα χείλη του είναι και αυτά ένθετα. Στο κεφάλι αν προσέξει κάποιος θα δει το στέλεχος και τους λιγοστούς μίσχους ελιάς από το στεφάνι που προστέθηκαν μετά τη χύτευση του αγάλματος.
Γιατί όμως τούτος ο πυγμάχος έμεινε στην αιωνιότητα μέσω ενός σπάνιου πορτρέτου για την αρχαία ελληνική τέχνη; Διότι σύμφωνα με τον ρωμαίο ιστοριογράφο Πλίνιο η ακριβής απόδοση των χαρακτηριστικών γινόταν σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις. Πορτρέτα δηλαδή αποκτούσαν μόνο όσοι είχαν αποδειχθεί άξιοι για να μείνουν αλησμόνητοι στις επόμενες γενιές, με τους νικητές σε μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις, και κυρίως τους Ολυμπιακούς Αγώνες, να έχουν προτεραιότητα.
Οι τελευταίοι μάλιστα αφιέρωναν μετά τη νίκη τους το άγαλμά τους στην Άλτι - παράδοση που ανάγεται στον 6ο αι. π.Χ. - ενώ αν είχαν νικήσει τρεις φορές αποτυπώνονταν στα αγάλματά τους τα ατομικά τους χαρακτηριστικά τους για να μείνουν στην αιωνιότητα.
Αν και κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα καθώς από τον συγκεκριμένο ανδριάντα έχει βρεθεί μόνο το κεφάλι και όχι η ενεπίγραφη βάση του, δεν αποκλείεται να απεικονίζει τον περίφημο πυγμάχο Σάτυρο, γιο του Λυσιάνακτος από το γένος των Ιαμιδών με καταγωγή από την Ήλιδα, ο οποίος είχε νικήσει πέντε φορές σε αγώνες πυγμαχίας στα Νέμεα, δύο στα Πύθια (αγώνες στους Δελφούς) και δύο στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αν όντως το άγαλμα απεικονίζει τον Σάτυρο θα πρέπει να είναι έργο, όπως μαρτυρεί ο περιηγητής Παυσανίας που επισκέφθηκε το Ιερό του Διός στην Ολυμπία τον 2ο αι. μ.Χ., του σπουδαίου Αθηναίου χαλκοπλάστη Σιλανίωνος, καλλιτέχνη σύγχρονου του Λυσίππου, που φημιζόταν για τους ανδριάντες του και κυρίως για τα πορτρέτα του. Στο χέρι του άλλωστε αποδίδονται πορτρέτα του Πλάτωνος και της Σαπφούς, καθώς και αγάλματα του Αχιλλέως και του Θησέως.
Αν όντως οι τελευταίες δύο διαδοχικές νίκες του Σατύρου στην Ολυμπία έγιναν το 344 και το 340 π.Χ., ή εναλλακτικά το 332 και 328 π.Χ., τότε είναι λογικό το έργο να είναι δημιουργία του Σιλανίωνος που έφτασε στο απόγειο της τέχνης του την περίοδο 328-325 π.Χ.

Το άρθρο της εφημερίδας Τα Νέα εδώ