"Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟ" ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΤΙΝΙΩΤΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ

«Την ευθύνη για το ότι η ελληνική γη είναι σπαρμένη με τάφους και ερείπια, τη φέρουν μόνο οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι Έλληνες υπηρέτες τους…»

Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο. Σχέδιο του Πάμπλο Πικάσο

.

Σαν σήμερα το 1952 άφησε την τελευταία του πνοή από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος ο Νίκος Μπελογιάννης, ένα από τα επιφανέστερα στελέχη της ελληνικής Αριστεράς, σε ηλικία 37 ετών. Γεννημένος το 1915 στην Αμαλιάδα, ενστερνίσθηκε από τα εφηβικά του χρόνια τις ιδέες της Αριστεράς και πάλεψε σε όλη του τη ζωή για αυτές. Ακολούθησε σπουδές στη Νομική, αλλά δεν τις ολοκλήρωσε ποτέ, λόγω αποβολής από τη σχολή για τις ιδέες του. Η ζωή του σημαδεύθηκε από εξορίες, παρανομία και βασανιστήρια, στοιχεία που σημάδεψαν τη μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα του Διχασμού μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, με ολέθριες συνέπειες για την εξέλιξη της χώρας.

Αποκορύφωμα της δράσης του ήταν η δίκη του στο στρατοδικείο της Αθήνας και η καταδίκη του εις θάνατον με την κατηγορία της κατασκοπείας, γεγονός που κινητοποίησε προσωπικότητες της Αριστεράς εντός και εκτός Ελλάδος. Χιλιάδες διαμαρτυρίες και τηλεγραφήματα απ’ όλο τον κόσμο ζητούσαν τη ματαίωση της εκτέλεσης. Διεθνούς φήμης καλλιτέχνες όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν, συγγραφείς όπως ο Σαρτρ, ο Κοκτώ, ο Μπενουά, Γάλλοι υπουργοί, ο ίδιος ο στρατηγός Ντε Γκώλ, πρόεδροι ακαδημιών και ακυρωτικών δικαστηρίων, έστειλαν τηλεγραφήματα εναντίωσης στις εκτελέσεις. Αυτό ανάγκασε την κυβέρνηση Πλαστήρα να εξαγγείλει ότι η απόφαση δεν θα εκτελεσθεί. Ακόμα και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σπυρίδων Βλάχος, ζήτησε από το Βασιλιά να μη γίνουν εκτελέσεις δηλώνοντας: «Έχω συγκλονιστεί απ’ το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Το θεωρώ ανώτερο κι από των πρώτων Χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή».

Αμέσως μετά το τέλος της απολογίας του, δέχθηκε από μία συγκατηγορούμενή του ένα γαρύφαλλο. Το πρόσωπό του φωτίστηκε και χαμογέλασε. Αυτή την εικόνα, αμέσως μετά την απολογία, απέδωσε στο πασίγνωστο σκίτσο του ο Πάμπλο Πικάσο.

Ωστόσο, και υπό την πίεση του αμερικανικού παράγοντα, που εκδηλωνόταν στο πρόσωπο του προκλητικότατου Αμερικανού πρέσβυ Πιουριφόι, ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του εκτελέσθηκαν στις 4:12 το πρωί της Κυριακής 30 Μαρτίου 1952 στο Γουδί.

Την ίδια ημέρα ο εξόριστος στον Αϊ-Στράτη ποιητής Γιάννης Ρίτσος θα γράψει το ποίημα:

"Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο"

«Σήμερα το στρατόπεδο σωπαίνει.
Σήμερα ο ήλιος τρέμει αγκιστρωμένος στη σιωπή
όπως τρέμει το σακάκι του σκοτωμένου στο συρματόπλεγμα.
Σήμερα ο κόσμος είναι λυπημένος.
Ξεκρέμασαν μια μεγάλη καμπάνα και την ακούμπησαν στη γη.

Μες στο χαλκό της καρδιοχτυπά η ειρήνη.
Σιωπή. Ακούστε τούτη την καμπάνα. Σιωπή. Οι λαοί περνούν σηκώνοντας στους ώμους τους
το μέγα φέρετρο του Μπελογιάννη
ΟΧΙ ΔΕ ΣΟΥ ταιριάζει εσένα Μπελογιάννη τούτο το σιωπηλό πένθος
τούτες οι μαύρες κορδέλες άκρη – άκρη στο φουστάνι της άνοιξης
[...]
τούτο το πράσινο σαπούνι που λιώνει ξεχασμένο στη σκάφη θολώνοντας το νερό.
Για σένανε είναι οι μεγάλες σάλπιγγες, τα μεγάλα τύμπανα
οι μεγάλες καμπάνες και οι μεγάλες παρελάσεις
ο μεγάλος όρκος των λαών πάνω στο φέρετρό σου
η μεγάλη μέρα της τριάντα του Μάρτη

που μπαίνει στο καινούργιο εορτολόγιο των ηρώων και των μαρτύρων της ειρήνης.
[…]
Έφυγες τώρα Νίκο ανάβοντας μ’ ένα γαρύφαλλο από φλόγα το κουράγιο του κόσμου,
ανάβοντας την ελπίδα στην καρδιά των λαών, ανάβοντας τους αστερισμούς της ειρήνης στο στερέωμα του κόσμου, πάνω απ’ τις πεδιάδες τις σπαρμένες κόκαλα.
Έπεσες, Νίκο, με τα’ αυτί σου κολλημένο στην καρδιά του κόσμου,
ν’ ακούς τα βήματα της λευτεριάς να βαδίζουν στο μέλλον, ν’ ακούς το μέλλον να ξεδιπλώνει εκατομμύρια κόκκινες σημαίες
πάνω απ’ το γέλιο των παιδιών και των κήπων
[…]
Ο Μπελογιάννης μας έμαθε άλλη μια φορά πώς να ζούμε και πώς να πεθαίνουμε.
Μ’ ένα γαρύφαλλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία.
Μ’ ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώσει
[…]

Αυτό που κάνει το Νίκο Μπελογιάννη επίκαιρο στο παρόν ιστολόγιο, πέρα από τους αγώνες του για τις ιδέες του, είναι η εκ μητρός καταγωγή του από το χωριό μας. Η μητέρα του Βασιλική, το γένος Νικολάου Μπέλμπα, ήταν εγγονή του Θεόδωρου Μπέλμπα, ο οποίος κατέβηκε στην Ηλεία μαζί με τους υπόλοιπους Βυτιναίους το 19ο αιώνα και απέκτησε επτά γιους. Το οξύμωρο είναι ότι ο τόπος καταγωγής της μητέρας του υπήρξε ανέκαθεν ένα κατ' εξοχήν συντηρητικό χωριό με αντικομμουνιστική παράδοση. Ο πατέρας του καταγόταν από τα Τσίπιανα.

Παρά το βάρβαρο θάνατό του σε τόσο μικρή ηλικία, ο Μπελογιάννης μπορεί να θεωρηθεί τυχερός άνθρωπος. Είχε την τύχη και την τιμή κατά τη διάρκεια της ζωής του, κυρίως δε στις δίκες του, να υπερασπισθεί με πάθος αυτά για τα οποία πάλευε από τα εφηβικά του χρόνια σε αμφιθέατρα, δρόμους, βουνά. Το παράδειγμά του και η γενναιότητα με την οποίαν αντιμετώπισε τους κατηγόρους του και το θάνατο, έγιναν φάρος για τους συντρόφους του και κέρδισαν την εκτίμησή των αντιπάλων του. Είχε επίσης την τύχη να παλέψει για τις ιδέες του σε μια εποχή κατά την οποία αυτές πρόβαλλαν ως το ελπιδοφόρο αύριο, πριν αποδειχθούν χίμαιρα και καταρρεύσουν μια νύχτα φθινοπώρου στο Τείχος του Βερολίνου.

Πάνω από μισό αιώνα μετά την εκτέλεσή του Μπελογιάννη και σε ημέρες κατά τις οποίες ο αμερικανικός παρεμβατισμός και η αλαζονεία της υπερδύναμης θυμίζουν την εποχή του Πιουριφόι, ο ελληνικός λαός, έχοντας επουλώσει σε μεγάλο ποσοστό τις πληγές του Εμφυλίου, αναλογίζεται τα δεινά που του επέφερε η υποτέλεια και η εξάρτηση από τους ξένους "προστάτες" και βαδίζει για πρώτη φορά με γνώμονα το δικό του συμφέρον και όχι τις υποδείξεις και τους εκβιασμούς των ξένων ισχυρών. Αν σε αυτό συνετέλεσε η εκτέλεση του νεαρού Αμαλιαδαίου κομμουνιστή, τότε ο θάνατός του δεν πήγε χαμένος.