Ο Οscar Wilde στη Νέα Υόρκη το 1882. Φωτογραφία του Napoleon Sarony. Το ταξίδι στην Ελλάδα, που είχε προηγηθεί πέντε χρόνια πριν, ήταν από τις σημαντικότερες εμπειρίες της ζωής του
.
Ο Όσκαρ Ουάιλντ επισκέπτεται την Ελλάδα το 1877. Έχει περάσει ένας χρόνος από τον θάνατο του πατέρα του και συνοδεύεται από τον φιλέλληνα και ελληνολάτρη Τζων Πέντλαντ Μάχαφφυ, σημαίνοντα ιστορικό και φιλόλογο και υπεύθυνο καθηγητή του στο Τρίνιτυ Κόλλετζ του Δουβλίνου. Πρόθεση του καθηγητή, ο οποίος είχε επισκεφθεί για πρώτη φορά την Ελλάδα δύο χρόνια πριν, είναι να αποτρέψει τον προσηλυτισμό του Ουάιλντ από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και προσπαθεί να τον μεταπείσει να μην ακολουθήσει την επιθυμία του για ένα, ακόμα, ταξίδι στη Ρώμη, σαν αυτό που είχαν κάνει μαζί το καλοκαίρι του 1875. Χριστιανός Προτεστάντης στο θρήσκευμα ο Μάχαφφυ, πιστεύει ότι η θέα της Ακρόπολης, η επαφή του με τον ιερό χώρο της Ολυμπίας και η επίσκεψη στις Μυκήνες, όπου θα έχουν, μάλιστα, την ευκαιρία να δουν τα πρόσφατα ευρήματα του Σλήμαν, θα συμβάλουν ώστε να διαμορφώσει ο εικοσιτριάχρονος τότε Όσκαρ παγανιστικές απόψεις, και ότι αυτό θα τον «γλιτώσει» από τον Ρωμαιοκαθολικισμό.
.
Χάρτης της Ελλάδος και της Ιονίου Πολιτείας. Greece and the Ionian Republic. New York, J.H. Colton 1856
.
Το ταξίδι αυτό δεν είναι η πρώτη γνωριμία του Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’ Φλάερτυ Ουίλλς Ουάιλντ, όπως είναι ολόκληρο το όνομά του, με τον ελληνικό πολιτισμό. Η μητέρα του, Τζέην Φρανσέσκα Ουάιλντ, είχε μελετήσει τα ελληνικά από πολύ νεαρή ηλικία, πράγμα ασυνήθιστο για τα κορίτσια της εποχής της. Ένας βιογράφος της γράφει πως μετά τον θάνατο του συζύγου της συνήθιζε να κάθεται στο σαλόνι του σπιτιού της πλατείας Μέριον, και να διαβάζει στα ελληνικά, με δυνατή φωνή, τον Προμηθέα Αισχύλο, αδιαφορώντας αν την άκουγαν. Ο Όσκαρ, τρία χρόνια πριν το ταξίδι του στην Ελλάδα, είχε διακριθεί με ένα βραβείο στα αρχαία ελληνικά κατά την αποφοίτησή του από το Τρίνιτυ Κόλλετζ.
.
.
Ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά: «ήμουν σχεδόν δεκαέξι χρόνων όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι το θαύμα και το κάλλος της αρχαίας ελληνικής ζωής. Ξαφνικά, μου φάνηκε πως έβλεπα λευκές φιγούρες να ρίχνουν πορφυρές σκιές πάνω στις ηλιόλουστες παλαίστρες, ομάδες γυμνών νέων και νεαρών παρθένων να κινούνται μέσα σ’ ένα βαθύ γαλάζιο φόντο σαν να ήταν πάνω στη ζωφόρο του Παρθενώνα… Από αγάπη σε όλα αυτά, άρχισα να μελετώ ελληνικά με ενθουσιασμό και όσο πιο πολύ τα μελετούσα, τόσο περισσότερο μαγευόμουν… Από μικρός συνήθιζα να ταυτίζομαι με κάθε ξεχωριστό χαρακτήρα που διάβαζα στα βιβλία, αλλά, εκεί ανάμεσα στα δεκαπέντε με δεκαέξι, παρατήρησα, με κάποια απορία, ότι μου ήταν πιο εύκολο να με φαντάζομαι ως Αλκιβιάδη ή Σοφοκλή, παρά ως Αλέξανδρο ή Καίσαρα. »
.
«Ποιήματα», 1881, εξώφυλλο της δεύτερης έκδοσης
.
Μετά την επιστροφή του από την Ελλάδα δημοσιεύεται το πρώτο του κείμενο, το οποίο αφορά στα εγκαίνια της πινακοθήκης Γκρόβενορ και τον επόμενο χρόνο (1878) κερδίζει το ποιητικό βραβείο Νewdigate και τελειώνει με άριστα τις σπουδές του στην Ελληνική και Λατινική Φιλολογία. Το 1880 τυπώνεται το πρώτο θεατρικό του έργο και αυτό είναι το επίσημο ξεκίνημα της λογοτεχνικής του καριέρας. Τα βραβευμένα ποιήματά του εκδίδονται για πρώτη φορά το 1881.
.
.
Κατάκολο
.
.
Greece
.
The sea was sapphire coloured, and the sky
Burned like a heated opal through the air;
We hoisted sail; the wind was blowing fair
We hoisted sail; the wind was blowing fair
For the blue lands that to the eastward lie.
From the steep prow I marked with quickening eye
Zakynthos, every olive grove and creek,
Ithaca's cliff, Lycaon's snowy peak,
And all the flower-strewn hills of Arcady.
The flapping of the sail against the mast,
The ripple of the water on the side,
The ripple of girls' laughter at the stern,
The only sounds: - when 'gan the West to burn,
and a red sun upon the seas to ride,
I stood upon the soil of Greece at last!
KATAKOLO
.Oscar Wilde
.Ελλάς
.Η θάλασσα είχε βαθύ γαλάζιο χρώμα, και ο ουρανός
έκαιγε ως οπάλιος λίθος στον αέρα.
Υψώσαμε τα πανιά - ό άνεμος φύσαγε καλώς
Από τους γαλάζιους τόπους που βρίσκονται ανατολικά.
Από την μουσκεμένη πλώρη εντόπισα με ανυπόμονο μάτι
τη Ζάκυνθο, κάθε ελαιώνα και μικρό κόλπο,
τον απότομο βράχο της Ιθάκης, του Λυκάονος τη χιονισμένη κορυφή,
κι όλους τους ανθόφωτους λόφους της Αρκαδίας.
Το ράπισμα του ιστίου στο κατάρτι,
Η ρυτίδωσις των υδάτων στα πλευρά,
Το κελάρυσμα του γέλιου των κοριτσιών στην πρύμνη,
οι μόνοι ήχοι: - Όταν άρχισε η Δύση να καίει,
κι ένας κόκκινος ήλιος πάνω από τη θάλασσα
Πάτησα πάνω στο έδαφος της Ελλάδος επιτέλους!
ΚΑΤΑΚΟΛΟ
.Όσκαρ Ουάιλντ
.
Νότια Μετόπη 27 του Παρθενώνος. Ένας Λαπίθης σε κατενώπιον στάση κάνοντας ένα διασκελισμό προς τα αριστερά γυρίζει το κεφάλι του προς τα δεξιά και πιάνει σφιχτά με το αριστερό του χέρι το κεφάλι του Κενταύρου, ενώ με το δεξί του χέρι βυθίζει στην πλάτη του Κενταύρου ένα δόρυ (χαμένο), ένα όπλο ευγενές. Ο Κένταυρος με τη σειρά του, αποφεύγοντας την επίθεση του Λαπίθη, κινείται προς τα δεξιά, έχει λυγισμένη την πλάτη προς τα πίσω και με το δεξιό του χέρι προσπαθεί να βγάλει το δόρυ. Ως σκηνικό πίσω από το Λαπίθη απλώνεται η χλαμύδα της οι άκρες είναι τυλιγμένες στα χέρια του. Σύμφωνα με μερικούς μελετητές η μορφή του Λαπίθη ταυτίζεται με το Θησέα.
Θεωρείται ως το αριστούργημα από τις μετόπες του Παρθενώνα. Η παρουσίαση των αντίθετων δυνάμεων (Λαπίθης - Κένταυρος) που η μία αντιτίθεται στην άλλη επιτυγχάνεται με τη διαγώνια σύνθεση σε σχήμα V. Επικρατούν οι οριζόντιες και κάθετες γραμμές με το δόρυ σε διαγώνια. Οι πτυχώσεις της χλαμύδας στο φόντο της σύνθεσης αντιτίθενται στο λείο δέρμα των μορφών. (Βρετανικό Μουσείο)
.
Θεωρείται ως το αριστούργημα από τις μετόπες του Παρθενώνα. Η παρουσίαση των αντίθετων δυνάμεων (Λαπίθης - Κένταυρος) που η μία αντιτίθεται στην άλλη επιτυγχάνεται με τη διαγώνια σύνθεση σε σχήμα V. Επικρατούν οι οριζόντιες και κάθετες γραμμές με το δόρυ σε διαγώνια. Οι πτυχώσεις της χλαμύδας στο φόντο της σύνθεσης αντιτίθενται στο λείο δέρμα των μορφών. (Βρετανικό Μουσείο)
.
Ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν ο αιώνας κατάκτησης της αγγλικής κουλτούρας από τους αρχαίους Έλληνες. Η νίκη ήταν τόσο ολοκληρωτική που οι επόμενες γενιές τη θεώρησαν δεδομένη και υπέθεσαν ότι η κυριαρχία της ελληνικής επιρροής ήταν πολύ παλαιότερη. Όμως, εκτός από τους κύκλους της εξειδικευμένης επιστημοσύνης, η αγγλική λογοτεχνική αντίληψη συνοψιζόταν στη δημοφιλή φράση: «Αυτά ήταν Ελληνικά για μένα» («‘T was Greek to me»). Κάτι τέτοιο δεν εξέφραζε τον Όσκαρ, ο οποίος ήταν δεινός λάτρης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού:
« Για να είναι κανείς αρχαίος Έλληνας θα πρέπει να μην έχει ρούχα· για να είναι κανείς μεσαιωνικός θα πρέπει να μην έχει σώμα· για να είναι κανείς σύγχρονος θα πρέπει να μην έχει ψυχή. Το μόνο πνεύμα που βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από μας είναι το μεσαιωνικό· το αρχαιοελληνικό πνεύμα είναι κατ’ ουσίαν σύγχρονο».
.
.
Κέρκυρα, η προκυμαία της Γαρίτσας
.
Την 1η Απριλίου, Κυριακή του Πάσχα, πήγαν στο Μπρίντεζι και το ίδιο βράδυ πήραν το πλοίο για την Ελλάδα. Ξύπνησαν το χάραμα και είδαν μπροστά τους την Κέρκυρα.
.
.
Την 1η Απριλίου, Κυριακή του Πάσχα, πήγαν στο Μπρίντεζι και το ίδιο βράδυ πήραν το πλοίο για την Ελλάδα. Ξύπνησαν το χάραμα και είδαν μπροστά τους την Κέρκυρα.
.
Η Χώρα της Ζακύνθου
.
.
Στις 3 Απριλίου πήγαν στη Ζάκυνθο, όπου ο Ουάιλντ συνάντησε ξαφνικά ένα νεαρό βοσκό μ’ ένα μικρό αρνί κρεμασμένο γύρω απ’ το λαιμό του, όπως σ’ έναν πίνακα του Καλού Ποιμένα.
.
.
Άποψη των ανασκαφών της Ολυμπίας. Στο βάθος το Μουσείο, το ΣΠΑΠ και ο λόφος του Δρούβα
.
.
Στο Κατάκολο, στην επόμενη στάση τους, τους συνάντησε ο δρ. Γκούσταβ Χίρσφιλντ, διευθυντής των γερμανικών ανασκαφών στην Ολυμπία, ο οποίος την επομένη τους οδήγησε έφιππους στον αρχαιολογικό χώρο. Στην κατοπινή ζωή του ο Ουάιλντ θα έλεγε στον Τσάρλς Ρίκετς :
.
Ο Απόλλων, κεντρική μορφή του δυτικού αετώματος του ναου του Διός της Ολυμπίας
.
.
«Ναι, ήμουν παρών κατά τη διάρκεια της ανασκαφής όπου σήκωσαν το μέγα Απόλλωνα απ’ το φουσκωμένο ποταμό. Είδα το λευκό τεντωμένο χέρι του να εμφανίζεται πάνω απ’ το νερό. Το πνεύμα του θεού εξακολουθούσε να ζει μέσα στο μάρμαρο».
Στην πραγματικότητα, δεν είχε βρεθεί το χέρι του Απόλλωνα, αλλά το κεφάλι του, συγκεκριμένα στην ξηρά, και μάλιστα μερικές μέρες προτού πάει εκεί ο Ουάιλντ. Ούτε ο Μακ Mίλαν ούτε ο Μάχαφφυ αναφέρουν, όπως το δίχως άλλο θα είχαν κάνει αν ήταν αυτόπτες μάρτυρες, αυτή τη διάσωση του πνιγμένου θεού. Ο Ρόμπερτ Ρος, στον πρόλογο της γερμανικής έκδοσης των απάντων του Ουάιλντ, αφηγείται μια άλλη παραλλαγή που θα πρέπει ν’ άκουσε απ’ τον Ουάιλντ, δηλαδή ότι όσο ήταν παρών ανακαλύφθηκε ο Ερμής του Πραξιτέλη, αυτό όμως συνέβη μετά την αναχώρηση του Ουάιλντ. Όπως θα έλεγε ο Ουάιλντ στο «Ο κριτικός ως καλλιτέχνης»: «Το να περιγράφει κανείς με απόλυτη ακρίβεια αυτό που δεν συνέβη ποτέ δεν είναι απλώς η ενδεδειγμένη ενασχόληση του ιστορικού, αλλά το αναφαίρετο προνόμιο παντός αξιόλογου και καλλιεργημένου ανθρώπου».
.
Με ελληνική ενδυμασία στην Ανδρίτσαινα, 7 Απριλίου 1877
.
.
Την επομένη, στις 7 Απριλίου, πήγαν έφιπποι στην Ανδρίτσαινα προχωρώντας κάτω από τις ανθισμένες αχλαδιές, κι από εκεί συνέχισαν στο Ναό των Βασσών. Είχαν αρκετά τουριστική διάθεση ώστε να φωτογραφηθούν με την τοπική ενδυμασία· η εμφάνισή τους ήταν πραγματικά εντυπωσιακή.
.
Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας
.
.
Δύο περιστατικά έδωσαν ζωντάνια στο ταξίδι. Ο οδηγός τους, στον οποίο ανήκαν τα άλογα, είχε αντιρρήσεις για τον γρήγορο ρυθμό τους. Όταν δεν του έδωσαν την παραμικρή σημασία, ο οδηγός πλησίασε ένα μέλος της παρέας και άρχισε τις απειλές. Δεν ξέρουμε ποιο μέλος της παρέας ήταν αυτό – δεν έχουμε λόγους να υποθέσουμε ότι ήταν ο Ουάιλντ–, αλλά κάποιοι από την παρέα θυμούνται ότι είχε μαζί του περίστροφο, το οποίο τράβηξε και έστρεψε εναντίον του οδηγού. Ο οδηγός κατάπιε τη γλώσσα του. Το άλλο περιστατικό, καθώς πήγαιναν προς την Τριπολιτσά στις 9 Απριλίου, ήταν η εξαφάνιση του «Στρατηγού», του καθηγητή Μάχαφφυ. Υπήρχε φόβος ότι είχε πέσει στα χέρια ληστών. Οι υπόλοιποι τον έψαχναν επί ώρες και μετά προσέφυγαν στην αστυνομία. Ο Μάχαφφυ τελικά βρέθηκε. Έψαχνε το πανωφόρι του, το οποίο είχε πέσει απ’ το γυλιό του καθώς προσπαθούσε να κόψει δρόμο.
.
.
Το Ναύπλιον
.
.
Μετά την επίσκεψή τους στο Άργος και στο Ναύπλιο, πήραν το καράβι για την Αίγινα και την Αθήνα. Το θέαμα της Αθήνας στις 13 Απριλίου τους έκανε μεγάλη εντύπωση και το περιέγραψαν σε κείμενά τους τόσο ο Μάχαφφυ όσο και ο Μακ Μίλαν.
.
.
Άποψη της Ακροπόλεως των Αθηνών από το Λόφο των Μουσών
.
.
Ο Ουάιλντ, αν μπορούμε να εμπιστευθούμε ένα μυθιστόρημα στο οποίο κάνει την εμφάνισή του, είπε ότι ήταν «η πόλη των πρώτων πρωινών ωρών, η οποία αναδύεται στο ψυχρό, αχνό, σταθερό φως της αυγής, μια νέα Αφροδίτη που βγαίνει μέσα από τον παφλασμό των κυμάτων».
.
.
(Εφημερίδα «Καθημερινή», Κυριακή 10 Μαΐου, 2009)
.
Οι ανασκαφές στις Μυκήνες, από το σημειωματάριο του Ερρίκου Σλήμαν
.
Ο Ουάιλντ έκανε μια τελευταία εκδρομή με τους φίλους του στις Μυκήνες, όπου το όνομα του Μάχαφφυ τους εξασφάλισε την πρόσβαση στους πρόσφατα ανακαλυφθέντες θησαυρούς του Σλήμαν.
Ο Ουάιλντ έκανε μια τελευταία εκδρομή με τους φίλους του στις Μυκήνες, όπου το όνομα του Μάχαφφυ τους εξασφάλισε την πρόσβαση στους πρόσφατα ανακαλυφθέντες θησαυρούς του Σλήμαν.
.
Οι αρχαιολόγοι Λέβεντορ, Ντέρπφελντ και Σλήμαν στις Μυκήνες το 1885
.
Τώρα ήταν ήδη 21 Απριλίου και ο Ουάιλντ είχε ήδη καθυστερήσει δεκαεπτά ημέρες για τα μαθήματα. Σάλπαρε για τη Νάπολη και στο ταξίδι του αντιμετώπισε μια τρομακτική τρικυμία.
.
.
Ο 19ος αιώνας είχε ως πρότυπό του τον ελληνικό πολιτισμό. Τα ελληνικά κατέλαβαν εξέχουσα θέση στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική κληρονομιά πέρασε σ’ ένα πλατύτερο κοινό μέσα από μεταφράσεις, μιμήσεις και προσηλυτισμό. Ο θρίαμβος του ελληνισμού ήταν, εν μέρει, το κατόρθωμα του ρομαντισμού. Ο Τόμας Μουρ είχε χρησιμοποιήσει τα ελληνικά για κοινωνική ανάλυση, ο Μπέικον για τη φιλοσοφία, ο Μίλτον για τη μεταφυσική, ο Πόουπ για τη λογική, ο Κητς σύγκρινε την πρώτη του ανάγνωση του Ομήρου με την ανακάλυψη του πλανήτη Ουρανού από τον Χέρσελ και ο Βύρωνας έδωσε τη ζωή του για την υπόθεση της ελληνικής ανεξαρτησίας. Ο αγγλόφωνος κόσμος, κι από τις δύο μεριές του Ατλαντικού, άνοιξε τα μάτια του από θαυμασμό διαβάζοντας το ποίημα «Κοιτάζοντας για πρώτη φορά τον Όμηρο» και έκλαψε με «Τα νησιά της Ελλάδας». Η ελληνική κουλτούρα έγινε ταυτόχρονα υπόθεση εκλεπτυσμένης παιδείας και λαϊκού ενθουσιασμού. Ο Κητς και ο Βύρωνας, ο ένας θεωρούμενος μάρτυρας της αισθητικής, ο άλλος της ελευθερίας κυριάρχησαν στο ρομαντικό όραμα του αιώνα και το μαρτύριό τους επαναλήφθηκε μια ακόμα φορά με τη φυλακή και τον κοινωνικό εξοστρακισμό του Όσκαρ Ουάιλντ.
.
.
Το ενδιαφέρον όμως του Ουάιλντ για την Ελλάδα και την κουλτούρα της είχε τις ρίζες του και στην ποικίλη πολιτισμική κληρονομιά που αντλούσε από την πατρίδα του, την Ιρλανδία. Η ελληνική μυθολογία κυριαρχούσε σε πολλές από τις ποιητικές εικόνες των Κελτών ποιητών του 18ου αιώνα Ο Ουάιλντ ως γνωστόν έφυγε από το Τρίνιτυ και πήγε στην Οξφόρδη, όπου σπούδασε τους κλασικούς. Τα γράμματά του αποκαλύπτουν ότι η ελληνική κουλτούρα αποτελούσε γι’ αυτόν μια επιπλέον διάσταση για να εκφραστεί όσο κι ένα θέμα για εκπαιδευτική ειδίκευση. Μιλούσε τα ελληνικά, αναφερόταν σε αυτά, έκανε παραπομπές και τα χρησιμοποιούσε σε βολικές συντομογραφίες. Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής του έχουν θέματα παρμένα από την αρχαία ελληνική κλασική αρχαιότητα. Πολλά έχουν ως «μότο» στίχους από αρχαίες ελληνικές τραγωδίες στο πρωτότυπο. Όταν ο Ουάιλντ σε ηλικία 21 ετών αργοπορεί και δεν συναντά ορισμένους φίλους του, αποδίδει την αργοπορία του αυτή στο γεγονός ότι «έχει φάει τα λουλούδια του λωτού της Αγάπης και το μώλυ της Λήθης». Ένας γνωστός του γράφει ότι «έχει το πιο ελληνικό πρόσωπο που έχω δει» και η περιγραφή ενός αγώνα διατυπώνεται με την αναφορά σε δύο χάλκινα αγάλματα Ελλήνων αθλητών που βρίσκονται τώρα στη Νάπολη.
Στα δύο τελευταία του χρόνια στο Πόρτορα το 1870-71, ο Όσκαρ βραβεύτηκε επί δύο συνεχείς χρονιές με το ανώτερο βραβείο των Κλασικών Σπουδών και εντελώς απροσδόκητα με το δεύτερο βραβείο για τη ζωγραφική το 1871. Έτρεφε λατρεία για ξεχωριστές εκδόσεις βιβλίων και θεωρούσε πολύτιμη τη χαρτόδετη έκδοση του Αγαμέμνονα του Αισχύλου, την οποία, αφού φύλαξε για καιρό, την πούλησε κατά την περίοδο των δικαστικών του αγώνων. Ο Όσκαρ είχε εκμυστηρευτεί κάποτε στον Φρανκ Χάρις: «Στο Τρίνιτυ ερωτεύτηκα το ελληνικό ιδεώδες…». Επίσης, ως ένδειξη φιλίας προς τον δάσκαλο του Μαχάφφυ, διόρθωσε τα τυπογραφικά δοκίμια του βιβλίου «Η κοινωνική ζωή στην Ελλάδα από τον Όμηρο ως τον Μένανδρο» και το «Περιπλανήσεις και μελέτες στην Ελλάδα».
Επειδή άργησε υπερβολικά να επιστρέψει από το ταξίδι του στην Ελλάδα, τον απέβαλαν από την Οξφόρδη για το υπόλοιπο εξάμηνο. Τότε ο Ουάιλντ θυμωμένος είπε: «Με διώξανε από την Οξφόρδη γιατί ήμουν ο πρώτος φοιτητής που επισκεπτόταν την Ολυμπία». Ύστερα από όλα αυτά θεωρούσε ότι η στάση του αυτή ήταν τοπικιστικά «αθηναϊκή» και περηφανευόταν γι’ αυτό, ενώ δεν παρέλειψε να χαρακτηρίσει ως «Boetian» (Βοιωτό) αντί για τη λέξη «boorish», τον καθηγητή του τον Κλασικών, ο οποίος πρωτοστάτησε για την πειθαρχική τιμωρία του.
Οι μεταφράσεις των ελληνικών έργων που εκπόνησε ο Ουάιλντ είναι προσεκτικές, αν και εκδηλώνονται κάποιες αναστολές στην επιλογή ομοιοκαταληξίας και του στίχου, οι οποίες δείχνουν όμως ευαισθησία στην κατανόηση του πρωτοτύπου. Χρησιμοποιούσε ακόμη τίτλους και επιγράμματα από τα ελληνικά έργα ως ένδειξη των πηγών της έμπνευσής του. Η ομηρική επίδραση είναι ολοφάνερη στο είδος και στην εκλογή των επιθέτων στο «Η Αληθινή Γνώση» (The True Knowledge), όπου χρησιμοποιεί ξανά τη μορφή και το θέμα του In Memoriam.
Η ελληνική επιρροή έδωσε μορφή στα ηθικά και θρησκευτικά συναισθήματα του Ουάιλντ και τον βοήθησε να γίνει ποιητής. Ο Ουάιλντ δεν ξέχασε ποτέ ότι το ξεκίνημα του στο δημιουργικό γράψιμο έγινε, όπως και με την αποδοχή του ως λόγιου, με την ελληνική λογοτεχνία και οι συνεχείς του αναφορές στους Έλληνες και στην κουλτούρα τους, σ’ όλο του το έργο δεν θα πρέπει να θεωρούνται πνευματικός σνομπισμός. Λέει χαρακτηριστικά στο «Κριτικός ως δημιουργός»: «…οι Έλληνες ήσαν έθνος τεχνοκριτών και ανακάλυψαν την κριτική της τέχνης όπως και κάθε άλλο είδος κριτικής. Σε τελευταία ανάλυση, ποιο είναι το κυριότερο χρέος μας στους Έλληνες; Το κριτικό πνεύμα, απλούστατα. Και το πνεύμα αυτό, που το άσκησαν επίσης και σε ζητήματα επιστήμης και θρησκείας, ηθικής και μεταφυσικής, πολιτικής και παιδείας, το άσκησαν επίσης και σε ζητήματα τέχνης. Μας άφησαν το τελειότερο, ως τώρα, σύστημα κριτικής πάνω σε δύο υπέρτατες και ευγενέστατες τέχνες… τη Ζωή και τη Λογοτεχνία…».
Για τον αναγνώστη που δεν γνωρίζει τίποτα από ελληνικά, μπορεί να είναι εκνευριστικές αυτές οι συνεχείς αναφορές στους Έλληνες, αλλά τον καιρό που έγραφε ο Ουάιλντ η γνώση και το ενδιαφέρον για την ελληνική κλασική λογοτεχνία και μυθολογία ήταν έντονο. Όσον αφορά στον ίδιο τον Ουάιλντ, αυτό που συμβαίνει με τις κατοπινές ελληνικές αναφορές είναι ότι αναζωογονείται με την επιστροφή του στην αρχική πηγή της λογοτεχνικής του δημιουργίας, είναι σαν να επικαλείται το πολιτισμικό του ξεκίνημα.
.
.
Άργος, οδός Γούναρη
.
Κατά την παραμονή του Όσκαρ στο Άργος, εκείνο που του προξένησε μεγάλη εντύπωση ήταν το αρχαίο θέατρο. Ερειπωμένο και μισοκατεστραμμένο, έχοντας χάσει πλέον την παλιά αίγλη του, έκανε τον ποιητή να εμπνευστεί και να γράψει ένα ποίημα για αυτό:
.
.
Κατά την παραμονή του Όσκαρ στο Άργος, εκείνο που του προξένησε μεγάλη εντύπωση ήταν το αρχαίο θέατρο. Ερειπωμένο και μισοκατεστραμμένο, έχοντας χάσει πλέον την παλιά αίγλη του, έκανε τον ποιητή να εμπνευστεί και να γράψει ένα ποίημα για αυτό:
.
Το αρχαίο θέατρο του Άργους
.
«Στο θέατρο του Άργους»
.
«Στο θέατρο του Άργους»
.
Τσουκνίδες και παπαρούνες φθείρουν το λαξευτό σκαλί:
κανένας ποιητής στεφανωμένος με την ελιά της αθανασίας
δεν τραγουδά το ευχάριστο άσμα του, ούτε η γοερή Τραγωδία
τρομάζει τον αέρα, το πράσινο στάρι κυματίζει γλυκά
εκεί που κάποτε ο Χορός κινούνταν με γοργούς ρυθμούς
μακριά στην Ανατολή μια πορφυρή έκταση θάλασσας,
οι χρυσαφένιοι βράχοι που φυλάκισαν τη Δανάη
και το βεβηλωμένο Άργος μπρος στα πόδια μου.
.
Δεν είναι τώρα η εποχή να θρηνούμε τα περασμένα,
το ναυάγιο ενός έθνους πάνω στην πέτρα του Χρόνου,
ή τις φοβερές καταιγίδες της παμφάγου Μοίρας,
διότι τώρα οι άνθρωποι φωνασκούν μπρος στην πόρτα μας,
ο κόσμος γέμισε πανούκλα,
αμαρτία και έγκλημα,
ακόμα και ο Θεός έχει χάσει το μισό θρόνο του για Χρυσάφι!
κανένας ποιητής στεφανωμένος με την ελιά της αθανασίας
δεν τραγουδά το ευχάριστο άσμα του, ούτε η γοερή Τραγωδία
τρομάζει τον αέρα, το πράσινο στάρι κυματίζει γλυκά
εκεί που κάποτε ο Χορός κινούνταν με γοργούς ρυθμούς
μακριά στην Ανατολή μια πορφυρή έκταση θάλασσας,
οι χρυσαφένιοι βράχοι που φυλάκισαν τη Δανάη
και το βεβηλωμένο Άργος μπρος στα πόδια μου.
.
Δεν είναι τώρα η εποχή να θρηνούμε τα περασμένα,
το ναυάγιο ενός έθνους πάνω στην πέτρα του Χρόνου,
ή τις φοβερές καταιγίδες της παμφάγου Μοίρας,
διότι τώρα οι άνθρωποι φωνασκούν μπρος στην πόρτα μας,
ο κόσμος γέμισε πανούκλα,
αμαρτία και έγκλημα,
ακόμα και ο Θεός έχει χάσει το μισό θρόνο του για Χρυσάφι!
.
Όσκαρ Ουάιλντ Άργος, 1877
Όσκαρ Ουάιλντ Άργος, 1877
(Μετάφραση: Γιάννης Καρβέλας, Μάιος 2001)
.
.
.
Ο 19ος αιώνας είχε ως πρότυπό του τον ελληνικό πολιτισμό. Τα ελληνικά κατέλαβαν εξέχουσα θέση στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική κληρονομιά πέρασε σ’ ένα πλατύτερο κοινό μέσα από μεταφράσεις, μιμήσεις και προσηλυτισμό. Ο θρίαμβος του ελληνισμού ήταν, εν μέρει, το κατόρθωμα του ρομαντισμού. Ο Τόμας Μουρ είχε χρησιμοποιήσει τα ελληνικά για κοινωνική ανάλυση, ο Μπέικον για τη φιλοσοφία, ο Μίλτον για τη μεταφυσική, ο Πόουπ για τη λογική, ο Κητς σύγκρινε την πρώτη του ανάγνωση του Ομήρου με την ανακάλυψη του πλανήτη Ουρανού από τον Χέρσελ και ο Βύρωνας έδωσε τη ζωή του για την υπόθεση της ελληνικής ανεξαρτησίας. Ο αγγλόφωνος κόσμος, κι από τις δύο μεριές του Ατλαντικού, άνοιξε τα μάτια του από θαυμασμό διαβάζοντας το ποίημα «Κοιτάζοντας για πρώτη φορά τον Όμηρο» και έκλαψε με «Τα νησιά της Ελλάδας». Η ελληνική κουλτούρα έγινε ταυτόχρονα υπόθεση εκλεπτυσμένης παιδείας και λαϊκού ενθουσιασμού. Ο Κητς και ο Βύρωνας, ο ένας θεωρούμενος μάρτυρας της αισθητικής, ο άλλος της ελευθερίας κυριάρχησαν στο ρομαντικό όραμα του αιώνα και το μαρτύριό τους επαναλήφθηκε μια ακόμα φορά με τη φυλακή και τον κοινωνικό εξοστρακισμό του Όσκαρ Ουάιλντ.
.
.
Το ενδιαφέρον όμως του Ουάιλντ για την Ελλάδα και την κουλτούρα της είχε τις ρίζες του και στην ποικίλη πολιτισμική κληρονομιά που αντλούσε από την πατρίδα του, την Ιρλανδία. Η ελληνική μυθολογία κυριαρχούσε σε πολλές από τις ποιητικές εικόνες των Κελτών ποιητών του 18ου αιώνα Ο Ουάιλντ ως γνωστόν έφυγε από το Τρίνιτυ και πήγε στην Οξφόρδη, όπου σπούδασε τους κλασικούς. Τα γράμματά του αποκαλύπτουν ότι η ελληνική κουλτούρα αποτελούσε γι’ αυτόν μια επιπλέον διάσταση για να εκφραστεί όσο κι ένα θέμα για εκπαιδευτική ειδίκευση. Μιλούσε τα ελληνικά, αναφερόταν σε αυτά, έκανε παραπομπές και τα χρησιμοποιούσε σε βολικές συντομογραφίες. Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής του έχουν θέματα παρμένα από την αρχαία ελληνική κλασική αρχαιότητα. Πολλά έχουν ως «μότο» στίχους από αρχαίες ελληνικές τραγωδίες στο πρωτότυπο. Όταν ο Ουάιλντ σε ηλικία 21 ετών αργοπορεί και δεν συναντά ορισμένους φίλους του, αποδίδει την αργοπορία του αυτή στο γεγονός ότι «έχει φάει τα λουλούδια του λωτού της Αγάπης και το μώλυ της Λήθης». Ένας γνωστός του γράφει ότι «έχει το πιο ελληνικό πρόσωπο που έχω δει» και η περιγραφή ενός αγώνα διατυπώνεται με την αναφορά σε δύο χάλκινα αγάλματα Ελλήνων αθλητών που βρίσκονται τώρα στη Νάπολη.
Στα δύο τελευταία του χρόνια στο Πόρτορα το 1870-71, ο Όσκαρ βραβεύτηκε επί δύο συνεχείς χρονιές με το ανώτερο βραβείο των Κλασικών Σπουδών και εντελώς απροσδόκητα με το δεύτερο βραβείο για τη ζωγραφική το 1871. Έτρεφε λατρεία για ξεχωριστές εκδόσεις βιβλίων και θεωρούσε πολύτιμη τη χαρτόδετη έκδοση του Αγαμέμνονα του Αισχύλου, την οποία, αφού φύλαξε για καιρό, την πούλησε κατά την περίοδο των δικαστικών του αγώνων. Ο Όσκαρ είχε εκμυστηρευτεί κάποτε στον Φρανκ Χάρις: «Στο Τρίνιτυ ερωτεύτηκα το ελληνικό ιδεώδες…». Επίσης, ως ένδειξη φιλίας προς τον δάσκαλο του Μαχάφφυ, διόρθωσε τα τυπογραφικά δοκίμια του βιβλίου «Η κοινωνική ζωή στην Ελλάδα από τον Όμηρο ως τον Μένανδρο» και το «Περιπλανήσεις και μελέτες στην Ελλάδα».
Επειδή άργησε υπερβολικά να επιστρέψει από το ταξίδι του στην Ελλάδα, τον απέβαλαν από την Οξφόρδη για το υπόλοιπο εξάμηνο. Τότε ο Ουάιλντ θυμωμένος είπε: «Με διώξανε από την Οξφόρδη γιατί ήμουν ο πρώτος φοιτητής που επισκεπτόταν την Ολυμπία». Ύστερα από όλα αυτά θεωρούσε ότι η στάση του αυτή ήταν τοπικιστικά «αθηναϊκή» και περηφανευόταν γι’ αυτό, ενώ δεν παρέλειψε να χαρακτηρίσει ως «Boetian» (Βοιωτό) αντί για τη λέξη «boorish», τον καθηγητή του τον Κλασικών, ο οποίος πρωτοστάτησε για την πειθαρχική τιμωρία του.
Οι μεταφράσεις των ελληνικών έργων που εκπόνησε ο Ουάιλντ είναι προσεκτικές, αν και εκδηλώνονται κάποιες αναστολές στην επιλογή ομοιοκαταληξίας και του στίχου, οι οποίες δείχνουν όμως ευαισθησία στην κατανόηση του πρωτοτύπου. Χρησιμοποιούσε ακόμη τίτλους και επιγράμματα από τα ελληνικά έργα ως ένδειξη των πηγών της έμπνευσής του. Η ομηρική επίδραση είναι ολοφάνερη στο είδος και στην εκλογή των επιθέτων στο «Η Αληθινή Γνώση» (The True Knowledge), όπου χρησιμοποιεί ξανά τη μορφή και το θέμα του In Memoriam.
Η ελληνική επιρροή έδωσε μορφή στα ηθικά και θρησκευτικά συναισθήματα του Ουάιλντ και τον βοήθησε να γίνει ποιητής. Ο Ουάιλντ δεν ξέχασε ποτέ ότι το ξεκίνημα του στο δημιουργικό γράψιμο έγινε, όπως και με την αποδοχή του ως λόγιου, με την ελληνική λογοτεχνία και οι συνεχείς του αναφορές στους Έλληνες και στην κουλτούρα τους, σ’ όλο του το έργο δεν θα πρέπει να θεωρούνται πνευματικός σνομπισμός. Λέει χαρακτηριστικά στο «Κριτικός ως δημιουργός»: «…οι Έλληνες ήσαν έθνος τεχνοκριτών και ανακάλυψαν την κριτική της τέχνης όπως και κάθε άλλο είδος κριτικής. Σε τελευταία ανάλυση, ποιο είναι το κυριότερο χρέος μας στους Έλληνες; Το κριτικό πνεύμα, απλούστατα. Και το πνεύμα αυτό, που το άσκησαν επίσης και σε ζητήματα επιστήμης και θρησκείας, ηθικής και μεταφυσικής, πολιτικής και παιδείας, το άσκησαν επίσης και σε ζητήματα τέχνης. Μας άφησαν το τελειότερο, ως τώρα, σύστημα κριτικής πάνω σε δύο υπέρτατες και ευγενέστατες τέχνες… τη Ζωή και τη Λογοτεχνία…».
Για τον αναγνώστη που δεν γνωρίζει τίποτα από ελληνικά, μπορεί να είναι εκνευριστικές αυτές οι συνεχείς αναφορές στους Έλληνες, αλλά τον καιρό που έγραφε ο Ουάιλντ η γνώση και το ενδιαφέρον για την ελληνική κλασική λογοτεχνία και μυθολογία ήταν έντονο. Όσον αφορά στον ίδιο τον Ουάιλντ, αυτό που συμβαίνει με τις κατοπινές ελληνικές αναφορές είναι ότι αναζωογονείται με την επιστροφή του στην αρχική πηγή της λογοτεχνικής του δημιουργίας, είναι σαν να επικαλείται το πολιτισμικό του ξεκίνημα.
.
Το κείμενο είναι απόσπασμα (κεφάλαιο «Ο Όσκαρ Ουάιλντ και η Ελλάδα») από την πτυχιακή εργασία της φοιτήτριας του 4ου έτους του Τμήματος Φιλολογίας της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Φλεβάρη Παναγιώτας (Α.Μ. 1764) με θέμα « Ο αισθητής Όσκαρ Ουάιλντ και η πρόσληψη των έργων του», υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας κ. Κατσιγιάννη. Η επιλογή των φωτογραφιών είναι η μοναδική δική μου προσθήκη. Θεώρησα άκρως ενδιαφέρον το περιεχόμενο και επωφελή την ανάρτηση αυτού του κειμένου στο ιστολόγιό μου.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου